Acimi ara yaru umdan adlis ideg ara d-yawi ɣef tmeddurt-ines, deg-s ad d-yales, akken i as-yehwa, amek tt-yesɛedda, d acu-ten waktayen i as-d-yeqqimen seg temẓi-s d wayen akk i as-yeḍran alarmi d ass ideg yekker ad d-yaru ɣef tmeddurt-ines ? Ilaq ad tili ssebba. Ma mačči yiwet, aṭas. Xersum yiwet : amaru n ṣṣenf-a n udlis, iwala azal deg tudert i yedder, yebɣa ad d-yesken azal-a (ad as-yefk udem i iwala iwulem-as) i wid d tin ara as-yeɣren.
D ssebba s timmad-is, ur tuḥwaǧ la asehfem la anekkek.
Ṣṣenf-a n tira isem-is Tikutay (Mémoires s tefransist, Mudakkirrat مذكرات s teɛrabt). D yiwen gar leṣnaf n tira n umdan ɣef yiman-is. Seg leṣnaf wiyeḍ, nezmer ad d-nedber : tibratin (correspondances), tinagiyin (témoignage), aɣmis animan (journal intime).Wigi akk d anawen yeddukklen deg tekti n tira n umdan ɣef yiman-is (ɣef tudert-is neɣ ɣef uḥric deg tudert-is).
Tikutay d tawsit tuddist, tezmer ad tili d tira yeqqnen s amezruy akken tezmer ad tili d tira yeqqnen ɣer tsekla. Tezmer diɣen ad d-tsemḥaleq i snat n taɣulin ama d amezruy ama d tasekla. Tineggura-ya, deg waṭas n tsekliwin, ittusemma ṣṣenf-a n tira d tawsit taseklant am nettat am wungal d tullist d tmedyazt d umezgun. Di teqbaylit, bdan tteffaɣen-d yidlisen yeddan di lewhi n tikti-ya n tira n umdan ɣef tudert-is. Nezmer ad nebder gar-asen :
- Adlis n Mesɛud At Lamara : Iberdan n tissas (Le Pas Sage, 2007)
- Adlis n Ḥaman Ɛebdellah : tudert-is di tegrawla (HCA, 2012)
- Adlis n Igli n tlelli : Aḥurif-inu amezwaru deg tudert (HCA, 2014)
Γas akken llan aṭas n yimedyazen i d-imeslayen ɣef yiman-nsen deg yiḍrisen-nsen (win yettwassnen mliḥ d Si Muḥend U Mḥend), ṣṣenf-a n tsekla d tamaynut di teqbaylit. Tamezwarut, s tira i tettilli. Tis snat d aḍris n tesridt (mačči am wayen yellan yakan di tsekla tamensayt : d isefra kan am Si Muḥend, Si Lbacir Amellaḥ, Ḥmed Lemseyyeḥ, Yusef Ulefqi d wiyeḍ ).
Deg usmeḍren ɣef tedyizt (poétique) n ṣṣenf-agi n tira, nnulfant-id teẓriwin tiseklanin i yettnadin ad d-sfehment tumast n tira-agi. Tin yettwassnen mliḥ d tin i d-ijemmlen timuɣliwin n Philippe Lejeune. Gar yidlisen n umaẓray-agi i d-yettawin ɣef temsalt n tira tanimant, ad nebder :
- Le pacte autobiographique (Seuil, 1975)
- Je est un autre. L’autobiographie, de la littérature aux médias (Seuil, 1980)
- Moi aussi (Seuil, 1986)
- Pour l’autobiographie, chroniques (Seuil, 1998)
- Écrire sa vie. Du pacte au patrimoine autobiographique (Mauconduit, 2015).
D Philippe Lejeune i yuran ɣef tira tanimant (écriture biographique) annect-a : « Tudermanit (l’autobiographie), ur telli d aḍris ideg amdan yeqqar-d tidet ɣef yiman-is, meɛna d aḍris ideg yiwen yeddren imal-d belli yeqqar-d d tidet tidet ɣef yiman-is» (Philippe Lejeune, Ecrire sa vie. Du pacte au patrimoine autobiographique, Mauconduit, 2015, sbtr. 17).
Muḥend Akli Salḥi