Tafunast igujilen ɣer-s ddeqs n wazalen. Amenzu deg-sen d azal deg umezruy n tmedyazt taqbaylit, d tsekla s umata. Wis sin d azal deg usedyez aqbayli (poétique kabyle). Wis tlata d azal yerzan assaɣen yellan gar yisefra n Σmer Mezdad d tira-ines di tesrit ama d ungal ama d tullist. Llan wazalen nniḍen… ma nmeslayen-d ɣef tlata-a i d-bedreɣ ddeqs yakan.

Tafunast igujilen d netta i d ammud amenzu i d-yeffɣen deg umezruy n tsekla taqbaylit. Mačči kan d aya : ma ur ɣliḍeɣ, d netta i d adlis amenzu ideg agbur d asnulfu aseklan i d-yura umdan aqbayli. Yeffeɣ-d tikkelt tamenzut deg useggas n 1978 di Fransa. Ittusemma : uqbel-is llan kan yidlisen i d-yettawin ɣef usiskel n tsekla timawit (transcription de la littérature orale). Yezwar ula d adlis-nni n Belɛid At Σli (Les cahiers de Belaid ou la Kabylie d’antan) acku d netta i d adlis amenzu i isemma umeskar-ines d adlis n usnulfu udyis s lekmal-is (ur llin deg-s leṣnaf nniḍen n yiḍrisen). S wakka, ad ittuneḥsab wammud-a, am netta am win n Muḥend Uyeḥya Mazal lxir ar zdat (1979), d talast tamenzut (d tagejdant) i iferqen asnulfu udyiz (s umata aseklan) n teqbaylit ɣef snat n talliyin : tallit n “uqbel adlis amenzu (n tmedyazt)” d tallit ideg bdan ttbanen-d yidlisen n usnulfu n tsekla (s tira).

Tin yernan ɣer-s, Tafunast igujilen seg yidlisen imenza i d-yeffɣen di Lezzayer, di tazwara n yiseggasen n tɛecret n 1990. Am netta am yidlisen icban  Iḍ d wass n Σmer Mezdad, Askuti n Saɛid Sadi, Aḍar iteddi s aẓar n Muqqran Cemim, D acu i aɣ-yuɣen ? n Brahim Slimani d Racid Saḥqi. Annect-a akk ɣer-s azal d ameqqran deg umezruy n tsekla[1]. D ayen ara yesɛun diɣen azal meqqren deg umezruy aseklan i ireṣṣan ɣef lewṣayef tigensanin n yiḍrisen (am yisental d iɣunab d telɣiwin).

Tafunast igujilen d ammud ideg asnulfu udyiz ireṣṣa ɣef yiwen n usedyez d amaynut, ulac-it yakan di tmedyazt taqbaylit ɣas ma yella deg-s wayen i yeqqnen iḍrisen ɣer unsay udyiz aqbayli (tradition poétique kabyle). Ittusemma d asedyez atrar (poétique moderne). Yettban-d wannect-a ama deg wayen i d-ttawin yisefra ama amek i d-ttawin ama i wacu-ten, ama deg wamek tedda talɣa-nsen. Di temsal-a n usedyez, ad ittuneḥsab wammud-a n tmedyazt n Σmer Mezdad d anagi meqqren deg usmeynet aseklan (renouveau littéraire).

Taneggarut. Tafunast igujilen d adlis i yesɛan azal deg usnulfu aseklan n Mezdad acku yezmer ad iɛiwen ameɣri akken ad yefhem tira n umaru-a, ama deg wayen yeɛnan ungalen-is ama deg wayen yerzan tullisin-ines. Kra n yimedyaten kan : tullist  D tagerfa i aɣ-tt-igan  d udem aḍrisan nniḍen n usefru Nnan. Asefru Σli yesɛa assaɣ d wungal Tagrest urɣu abeɛda deg yiḥricen-nni ittusemman  Adlis n Weɛli. Asefru Ad as-neḍlu abux d awellih yelhan i tɣuri n wungal Iḍ d wass d wungal  Ass-nni; yes-s ad yefhem umeɣri udem gar wudmawen n tidmi n yiwudam Muḥend d Lxuni, atg.

Muḥend Akli Salḥi

 

[1] Amezruy aseklan, yebded da  ɣef umseḍfer n yiḍrisen deg tegnatin tidelsanin d tegnatin timazrayin) ; issefk ɣef yiwen ad iẓer amek i d-ffɣen yiḍrisen d yidlisen akken ad d-yessefhem amek i tettbeddil tedyizt (poétique) n teqbaylit.