S wammud Iceqfan, Mohammed Arezki Bouam yeslal-d aɣanib-is n tira ahat yemgarden ɣef waṭas n yimedyazen-nniḍen: lebni n n yisefra-d, n tseddarin-is, n wafiren-is, n tmeɣrut-is, n tunṭiqin-is. D amud am wiyaḍ yeḥwaǧen tiɣuriwin: ama d ayen yerzan isental, lebni-ines, neɣ ayen-nniḍen. S yizwal A ddunit, Asfel, Σyiɣ, Mačči seg-wen, Inzizen n targit, Ameɣbun, Tedduɣ kan, I kemm a…, ad aɣ-d-tban tamuɣli n yilemẓi-a ɣer tmetti, d asenqed n wayen ur t-neɛǧib ara, d tamuɣli yessawalen ɣer ubiddel deg waṭas n temsal yerzan amdan, ama d tameṭṭut neɣ argaz, d asenfali ɣef yiḥulfan, d asenser daɣen si leɛwayed d tesreḍt yettarzen amdan

Iceqfan, d amud i yisefra neɣ akken i as-isemma « d tamedyezt », i yura Muḥemmed Arezqi Buwam. Deg wamud-a, i n 68 n yisebtar, ad d-naf ddan-d 26 n yisefra, yal wa ɣef wacu i d-yettmeslay. Ma neɛreḍ ad neg assaɣ gar tugna, azwal d wayen yellan d agbur, ad d-naf yella wassaɣ gar-asen, abeɛda ma nerna neɣra ayen yellan d agbur.

Ma nuɣal ɣer isental, ad d-naf d nutni i d-yewwin akken ad as-ifekk i wamud-a azwel-a « Iceqfan », acku yal taɣawsa i yettidir umedyaz-a, neɣ timetti-s s umata, tebḍa d iceqfan, ama d tagmat, ama d talsa, ama d timetti, ama d tilelli…abeɛda tayri, imi d asentel ara naf s waṭas deg wamud-a. Ad d-naf anamek n wawal-a « iceqfan », yedda-d deg kra n yisefra s talɣiwin yemgarden, meḥsub ya ad t-naf d isem« iceqfan » neɣ s unamek-nniḍen i d-yemmalen ayen yerẓen. Deg usefru « Anef-iyi », yeqqar-as:

Anef-iyi dder asirem
Layas ijegger-iyi adif
Yal itri yettargu-kem
Ṭṭlam n usigna-w ma ad t-yif
Seg yiceqfan n wul-inem
Gar tayri-m deg yimi n yinifif

Yella win daɣen anda i as-yeqqar  Tedduɣ kan :

Tedduɣ deg ubrid-iw ufiɣ
La tettru tegmat tuḍen
D
aceqqiq fell-as yessiɣ
Iqreḥ-itt ugris semmḍen
Deg usefru « Tirga-w », yeqqar-s :
Ay adrar seg-sent yeswan
Xas d aẓu ad iceqqeq

Iceqfan ihi d tiɣri n umedyaz ɣef kra n wayen i d-iḍerrun di tmetti-ya almi tuɣal d iceqfan, d tiɣri n wul diɣen, imi yuget wawal ɣef yiḥulfan d wamek yebḍa wul d iceqfan, ad d-naf aṭas n yisefra i d-yettmeslayen ɣef tayri akka am  Anef-iyi, Kerheɣ leḥmala, Mazal, Asfel, Am kemm am tiyaḍ, Tteswira-m, Awi-d afus-im, …

Ma nebda s usentel-a n tayri, ad d-naf amedyaz yessenfali-d fell-as s waṭas n wudmawen, dɣa ma nuɣal ɣer wamek i yetturar s wawalen akked tenfaliyin ad d-naf d akken tamedyazt-is tzad di ccbaḥa, ad d-neddem tukkist seg usefru “Kerheɣ leḥmala-m”:

Ḥemmleɣ ad kerheɣ
Tazmert ur tufi
Kerheɣ ad ḥemmleɣ
Tazmert tɣelli
Ffeɣ-iyi ad kem-ffɣeɣ
Neɣ ḥemmel-iyi
Aḥemmel kerheɣ

Neɣ asefru Anef-iyi:

Amek Lunǧa n Tteryel
Ad teknu ɣer win iyi-yecban
Ur icuḥ deg-m yemsel
S tehregt bab n yigenwan

Ruḥ nadi win ad kem-isekren
Gar tmiqwa n uḥemmel
Ḥemmel Anẓar yecmumḥen
Izdig d aman n udfel

Yefka azal meqqren i wawal, imi seg-s i d-tekken cwalat, ma ur as-nerri ara lqid; seg-s daɣen i d-itekk wayen yelhan, deg usefru Awal, yenna:

Tikkal d tamment alami
Tiyaḍ yecba qeḍran
Akken yesnernay di tgemmi
Yezmer ad yeṛbu iẓuran

Seg wawal ɣer teqbaylit, mačči kan tutlayt, maca

 

Llan yisefra anda ad aɣ-d-banent aṭas n temsal abeɛda tamuɣli n umedyaz-a ɣer tmetti-s, imi ad d-naf deg kra n yisefra akka am Allaɣen ilmawen, Timetti n waklan, yessenqad-itt. Deg usefru Awi-d afus-im,  ad d-tban tmuɣli n umedyaz s waṭas, imi amzun akken ula d netta yebɣa ad d-yessenser si leɛwayed n tmetti-s i t-yurzen, yeqqar-as:

Gar yixxamen d yal abrid
Deg yiḥerqan neɣ i tziri
Win i aɣ-yeẓran ad yettweḥḥid
Yeqqen-aɣ lɛib ɣer yiri
Di lɛib-nsen ur nessikid
Neddu s yicewwiqen n tayri
Si leɛwayed-nsen nenfeq
Anef ad-ssufɣen si lufeq
Yak ur nukir ur nenɣi

Amzun akken yerra tilelli-nsen d tamezwarut sdat n wa d wa; ur d-yecqi seg at lfetwa d wat tmira, imi abrid-nsen d tayri, dɣa yettkemmil:

Gar tmira d wat ujenwi
Γef uḥemmel ad d-nawi tizlit
Sya u sya idim yettmiri
Nekkni tafsut nessiɣ-itt
War lejwab ddu yid-i
Ḥemmleɣ-kem mačči d taklit

Dɣa afir-a aneggaru, d win ad aɣ-d-yessbeyynen belli yefka azal meqqren i tlelli d yiḥulfan n tmeṭṭu di tmetti i yesteɛyiben yes-sen. Yerra azal meqqren i tmeṭṭuṭ, yeqqar-as diɣen deg Timetti n waklan:

Yak d tilellit
Tin iṛebban
Ziɣen d taklit
N wat yisignan
Argaz tettṛebbi-t
Netta tt-yenɣan
D taɣawsa n tallit
I wussu kan

Deg usefru Allaɣen ilmawen, daɣen yessenqed  wid iḥeqqren tameṭṭut:

Ay at lqid i tlawin
Anwa akka ken-id-yesmeɣren
A widak tayri ur ṛwin
D lɛib kan i ken-seɣren
Tennḍem yir tiktiwin
Ula i tin i ken-yurwen
D tanefsit i ken-yettawin
Neɣ d Rebbi i d-yeqqaren

Amedyaz, yewwet-d s leqseḥ deg usefru Timetti n waklan, ɣef kra d wayen yerran tameṭṭut, amedyaz, anaẓur, amussnaw d akli, kra n win i ten-iɛefsen s tikta ur nli amkan di tmetti, yeqqar-as:

Win yellan yerxes
Ad aɣ-d-yettales
Tikta n waklan

Ad d-iban diɣen usirem-is ɣer tudert ad tbeddel, xas ma yeẓra d lmuḥal, tirga-a, ikenna-tent ɣer waman i yugin yillen, i yugin yigenwan i yugi ula d akal, maca ad qqiment d tirga, dɣa yeqqar-as deg Tirga-w:

Ur urgaɣ tirga n lmuḥal
Ur llint d tirga ẓẓayen
Ma tirga-w yugi-tent lḥal
D lḥal anwa i tent-ibeddlen
Ttarguɣ lṭufan ma ilal
Di liser ad t-ssuṭṭḍen
Ttarguɣ itbir d amellal
Deg yimi-s ifer zegzawen

Ad d-naf yiwen usefru anda i yerra tajmilt i Lwennas Meɛtub, d asefru iwumi yefka azwel  Anza, akken ad d-yini belli ur yemmut ara, mazal anza-s la d-yessawal:

Lwennas yedder ur ttrut
Wi innan temmut teqbaylit
Err-as ay aqbayli ssut
N unza-nni n tgejdit
N tewrirt mi tneqq lmut
Aẓekka ad d-yeg talalit
S tarwa n win ur nemmut

S yisefra-ya d-nebder, neɣ s wid ur d-nettwabdar, yeslal-d aɣanib-is n tira ahat yemgarden ɣef waṭas n yimedyazen-nniḍen: lebni n n yisefra-d, n tseddarin-is, n wafiren-is, n tmeɣrut-is, n tunṭiqin-is. D amud am wiyaḍ yeḥwaǧen tiɣuriwin: ama d ayen yerzan isental, lebni-ines, neɣ ayen-nniḍen. S yizwal A ddunit, Asfel, Σyiɣ, Mačči seg-wen, Inzizen n targit, Ameɣbun, Tedduɣ kan, I kemm a…, ad aɣ-d-tban tamuɣli n yilemẓi-a ɣer tmetti, d asenqed n wayen ur t-neɛǧib ara, d tamuɣli yessawalen ɣer ubiddel deg waṭas n temsal yerzan amdan, ama d tameṭṭut neɣ argaz, d asenfali ɣef yiḥulfan, d asenser daɣen si leɛwayed d tesreḍt yettarzen amdan:

Briɣ i wansayen-nwen
Briɣ ula i qessam-nwen
Iyi-igezmen iferran

Tilelli Bellal