Aḥric wis 2 – aneggaru

Yal adlis ara nɣer nettaf awalen ur nessin ara neɣ awalen ur nsexdam ara aṭas deg tutlayt akken llan wawalen yettwattun. Awalen-a i d-nettmagar sennkaren tawennafit deg yimeɣri akken ad iḥewwes ɣef unamek-nsen akken ad ten-yissin neɣ akken ad yefhem akken iwata aḍris-nni yeqqar.

Mi ɣriɣ adlis Tislit n Wenẓar n Kamal BUƐMARA i d-yeffɣen deg 2021 ɣer tzrigin Imru. Mmugreɣ-d awalen ur ssineɣ ara, mmugreɣ-d daɣen awalen ur nsexdam ara s waṭas deg zman ideg nella. Akken ad d-segziɣ awalen-a ddmeɣ-d asegzawal Issin i yura umara Buɛmara s timad-is. deg wammud n wawalen i d-kseɣ llan 133 d awal. Tuget seg-sen uffiɣ tabadut-nsen deg usegzawal Issin amezwaru. Llan kra nniḍen ur uffiɣ ara asegzi-nsen, ad ten-tafem ɣer taggara n warmud-a.

  1. Ccḍef : « ḥuzeɣ-t s ccḍef. » sb 173.

Ccḍef [ccḍ/ṭef] : ccḍef. SM+ML || tawaɣit, tagdi. MD. Yesḥerder-it i ccḍef ; iḥuza-t s ccḍef.

  1. « Yebda ittett s jjiq » sb 176

Jjiq [jjiq] : jjiq. SM+ML || war tawant. ẒR. Jiq. Jiq [jiq] : jiq. MG+GWT || muɣ ; eččs wallen ; ur ttyawan ara maḍi. MD. Ijaq amzun seg lḥebs i dyeffeɣ. MẒR. Ijaq, ur ijaq, ad ijiq, i/yettjiq. MƔN. Ijaqen. SDD+SM. Jjiq.

  1. « susayent yir leḥcic » sb 177.

Susi [susi] : susi. MG+GWT || kkes-s neɣ fren-d yir leḥcic i yellan deg tebḥirt, neɣ deg yigran. MD. Ilaq ad d-yessusi yiwen Yir leḥcic uqbel ad iger zerriɛa. MẒR. I/yessusi, ur i/yessusi, ad i/yessusi, i/yessusuy. MƔN. I/yessusin. SDD+SM. Asusi. SDD+MG. Ttwasusi.

  1. Aḥemmer. « ur ḥwaǧen ara akk nneqc wala aḥemmer »

Ḥemmer [ḥemmeṛ] : ḥemmer. MG+GWT || zzi-yas-d s nnqec i yimɣi (n lxedra), i ttejra mi ara yeqqar fell-as wakal ; nqec. MD. Mi ara teɣli lehwa, tin ɣur-s ad dyeffeɣ yiṭij, akal i d-yezzin i lğedra n yimɣan d tin n tjur yettuɣal yettɣar. Segmi i ttḥemmiren medden, xersum imɣan n lxedra leqqaqen : ad neqcen akal-nni i d-yezzin ilğedra-nsen, iwakken ad afen yimɣan-nni iman-nsent amek snuffsen, amek ara gmun. MGD. Kebbec.

  1. Tifejɣal. « ad d-nekkes tifejɣal » sb 177.

Fejɣelt [ṯifejɣelṯ] : ti/tfejlɣet. SM+NT || deg-s i ttilin iɛeqqayen n tjilbant, ibawen, atg. MD. Iɛeqqayen n tjilbant (ibawen) ttilin deg tfejɣelt, wid n yirden (timẓin) deg tidert. SG. Tifejɣal.

  1. Iɣeryan. « iɣeryan d iɣezfanen » sb 178.

Ɣeryun [aɣeryun] : a/uɣeryun. SM+ML || lğedra n yibawen, deg ttilin yiferran yakked tfejɣal. MD. Urwen yibawen : yal aɣeryun ila aṭas n tfejɣal. SG. Iɣeryan.

  1. Aɣeggad : « aɣeggad n yibawen » sb 178.
  • Ger [iǥer] : i/yiger. SM+ML || aɣeggad, aḥriq, lmelk. MD. Yezreɛ iger d timẓin, wayeḍ d irden.
  • Aḥriq ; aɣeggad ; tibḥirt. Ufiɣ-n Aɛrab di tferka-w, serɣeɣ-tid s uḥlalas (tizlit).
  1. Sekfeɣ. « sekfeɣ aman » sb 180.

Skef [skef, sk°ef] : skef. MG+GWT || sew ; jɣem, ḥleb. MD. Aman-nni i d-yeɣlin, yeskef-iten waḍu. MẒR. I/yeskef, ur i/yeskif, ad i/yeskef, isekkef. MƔN. Isekfen. SDD+SM. Askaf, asakaf. SDD+MG. Ttwaskef.

  1. «  tuɣal ɣer yissi » sb 180.

Ssi [issi] : i/yissi. ayen tessen medden. MD. Ixuss wučči d yissi. NT. Tissit. ẒR. Sew.

  1. « itteffez llazuq » sb 181.

Cmingu [cmingu]: cmingu. SM+ML || llazuq ; iteffeẓ-it umdan. MD. Yuɣ tanumi, kra yekka wass d netta d tuffẓa.

  1. Ilifeẓ. « tixsi tettara ilifeẓ » sb 181.

Ffeẓ [effeẓ] : ffeẓ. MG+ GWT || ger kra ɣer yimi-ik, tekki-yas s tuɣmas-ik.MD. Kra yekka wass d netta iteffeẓ. SDD+SM. Tuffẓa, ifeẓ (ilifeẓ). SDD+ MG. Ttwaffeẓ, myeffeẓ.

  1. Icir/azlem. « d icir/azlem wa deffir wayeḍ » sb 189.

Zlem [azlem] : a/uzlem. SM + ML || icir; acariḍ ; adurru. MD. Aru-d kra n yizelman ɣef tegrawla n Lezzayer. SG. Izelman.

Ssder [ssḏeṛ] : ssder. SM+ ML || icir; azlem ; adurru ; ssef. MD. Qimetd d ssder, acuɣer i d-teqqufim akken ?!

  1. Akured sb 194.

Kured [aḵureḏ] a/ukured. SM+ ML|| abeɛuc meẓẓiyen, ittneggiz, yettidir deg uglim n yiɣersiwen am uqjun d umcic …atg. SG. Ikurdan.

  1. « aɣenǧa ɣer tuggi » sb 195.

Tuggi= tasilt, tacuyt. Silt [ṯasilt] : ta/tsilt. SM+ NT || lḥila ideg sewwayen medden učči. MD.Ad tenẓef tsilt-nni, senɣes-as cwiṭi tmes. SG. Tasilin. MGD. Taccuyt, tuggi.

  1. « iɛedda-d unagam » sb 196.

Nagam [anaǥ°am, anaǥam] : a/nagam. SM+ML || win i d-yettagmen(aman). Inagamen. ẒR. Agem.

  1. « iɛebba iyeddiden n waman »sb 196.

Yeddid [ayeddiḏ] : a/uyeddid. SM+ML || lḥila (am teckart) n uglim ideg ggaren medden zzit neɣ aman. MD. Mi tt-walaɣ, iɛreq-iyi cced n uyeddid. NT. Tayeddidt (tiyeddidin). SG. Iyeddiden.

  1. « imeṭṭi n uzumba » sb 204.

Zumba [azumba] : a/uzumba. SM +ML + GRW || ssenf n ttejra i dimeqqin deg luḍyat ; afriwen-is am tsegnatin, lḥebb-is am tmellalin. MD. Imeṭṭi n uzumba (neɣ tifiẓẓa) d lɛali-t d ddwa n tusuṭ d ubeḥri.

Fiẓẓa [tifiẓẓa] : ti/tfiẓẓa. SM+NT+SG || imeṭṭi n uzumba. MD. Tifiẓẓa (neɣimeṭṭi n izumba) lɛali-tent i lehlak n waḍu, i tusut, i leqriḥ n yidmaren.

  1. « azger yebra-d uledda » sb 204.

Ledda [aledda] : a/uledda. SM+ ML || ssenf n wuzzil i d-iɣellin seg yimi n lḍufan neɣ umdan meqqren. MD. Mi ara d-yini yiwen Iɣli-yas-d uledda, lmeɛna-s : yeḍmeɛ. NT. Taleddayt* (tileddayin). SG. Ileddayen.

Ledda [aledda] : a/uledda. SM+ ML || ssenf n wuzzil i d-iɣellin seg yimi n lḍufan neɣ umdan meqqren. MD. Mi ara d-yini yiwen Iɣli-yas-d uledda, lmeɛna-s : yeḍmeɛ. NT. Taleddayt* (tileddayin). SG. Ileddayen.

  1. « taḍuṭ n yibidi » sb 205.

Bidi [abiḏi/ ibiḏi] : a/ubidi. SM+ML || abernus. MD. Zik, mi ara kkren Leqbayel ad nnaɣen, ttlusun ibidiyen izegzawen. NT. Tabidit (tibidiyin). SG. Ibidiyen.

  1. Sb 212.

Ffar [affar] : a/waffar. SM+ML || leḥcic i itett lmal ; yeggar iẓuran hala. MD. Taqsiḍt n Waffar akked Tneqlet. Yiwen n wass iɛedda-d Waffar ɣef uxxam n Tneqlet, yenna-yas : – Abrid fell-i ɣezzif, iḍḥedru-t-id ad d-yeɣli, deg leɛnayam, a taneqlet, ma ur iyi-tessenseḍ, iḍ-a. Dɣa, tessens-it. Deg yiḍ-nni, Affar yezzi-yas-d i Tneqlet-nni, yeggar iẓuran irennu. Azekkuya …Affar ! /– Yenna-yas : Yya-n ad neḥseb iẓuran-nneɣ, ad nẓer aniwa i yesɛan aṭas…

  1. « yerfed axabbaz-is armi d igenni » sb 214

Alaḥsab n tbadut-agi n yiccer ad negzu : amdan yesɛa aḍad ma d aɣersiw yesɛa axabbaz.

Ccer [iccer] :iccer/yiccer. SM+ML || iteffeɣ-d deg uḍaḍ n umdan, deg uxabbaz n uɣersiw.

  1. Aḥerrar.  « Aḥerrar yessels-itt s leḥrir ». Sb 214

Ḥerrar [aḥerrar] : a/uḥerrar. SM+ML || win yettaɣen yeznuzu lehrir. MD. Gar at tḥuna n lkettan, llan iḥerraren. NT. Taḥerrart (tiḥerrarin). SG. Iḥerraren. Ẓr.Leḥrir.

  1. « ǧeḥḥa yessers anzel » sb 217.

Nzel [anzel]: a/unzel. SM+ML|| allalswayes inehher ufellaḥ izgarenmi ara ikerrez. MD. – D acu-t unzel ?  Anzel, d aɛekkaz (amumezway) iwumi ttgen uzzal ɣeryixf-is.

  1. Ṭṭneh. «  acu txeddmeḍ a ṭṭneh » sb 218.

Ṭṭneh [ṭṭneh] : ṭṭneh. SM + ML || bunniyya. MD. D ṭṭneh kan umexluqa,ur yemɛin, ur yeḥric. SG. Ṭṭnuh.

  1. « yessa-as tarakna tajdiṭ » sb 222.

Rakna [ṯaṛakna] : ta/trakna.SM+NT || 1. Yiwet n teɣmert deguxxam ur as-ileḥḥeq ara usemmiḍ, tedduri-d fell-as. MD.Iṭṭef tarakna, ittraju deg tin nRebbi, ur yeẓri aɣrum i t-idyettḥerrirend wid yettbekkiren iusemmiḍ d yideflawen. SG.

  • MGD. Tarkent. || 2. Ayenara yessu neɣ yadel yiwen,yettwaxdem s taduḍt tazurant, urt-ikeccem ara usemmiḍ yerna urd-yewwi ara s lexber s widisemḍen. NZ. Win yeṭṭsen degtrakna yeqqar tarakna teḥma. SG.Tirakniwin.

 

  1. Ṛṛut. «  ala ṛṛut d wammus i yufa » sb 222.

Berrit [tiberrit] : ti/berrit. SM+ NT ||ayen i d-ixerra lmal n udaynin, am uɣelmi d umaɛiz. MD. Tiberra n lmalttɣebbiren yes-sent igran dtebḥirin, mačči am rrut n uɣyul, dir-it i uɣebber.

  1. Ṭṭermel. «  ṭṭermel ur yeḥric ara » sb 224.

Sṭermel [sṭeṛmel] : sṭermel.MG+GWT || err iman-ik d ṭṭermelneɣ aṭermul : aɛeggun, unguf. MD.Iruḥ ṭṭermel ɣer uxxam nṬṭermel, ad yesṭermel. MẒR.I/yesṭermel, ur i/yesṭermel, adi/yesṭermel, i/yesṭermil. MƔN.I/yesṭermlen. SDD+SM. Asṭermel.SDD+ MG. Ttwasṭermel.

  1. « imeggel akk tiɣerɣert » sb 224.

Seg tbadut-agi n wawal « takerza » ad negzu ameyyel=takerza.

Mekraz [ameḵraz] : a/umekraz. SM + ML || afellaḥ ; amdan ikerrzen. MD. Imekrazen kerrzen, ttmeyyilen, teẓẓun, qellɛen, atg.

  1. Skuṭṭfent. « skuṭṭfent amakur deg tmeccacin » sb 230.

Kuṭṭif [akuṭṭif] a/ukuṭṭif. SM+ML || qreḥ yiwen s ujbad n uksum-is s sin yiḍudan-ik. MD. Lfahem ad yegzi s lɣemza, ma d ungif ulayɣer akuṭṭif. SG. Ikuṭṭifen. ẒR. Skuṭṭef.

  1. « yewt yiwen s wukkim » sb 235

Kkim [ukkim] u/wukkim. SM+ML|| tiyita n umdan s ufus ar udem neɣ ar tfekka s umata. MD. Yewwet-iyi s wukkim. SG. Ukkimen. MGD. Abunyiw.

  1. « izul-it, yerra fell-as sslam » sb 235.

D tigawt mi ara yini yiwen azul i wayeḍ. Zul [azul] : a/wazul. AWAL-TAFYIRT|| tanfalit n sslam . MD. Azul fellam, amek telliḍ ?

  1. « qqimen-d yisiran-is » sb 237.

Sirit [ṯisiriṯ] : ti/tsirit. SM+NT ||amedya ara ḍefren medden ;tamsirt. MD. Yemmut, yeğğa-dtisirit i yineggura. SG. Tisiriyin.

  1. « ass-a d lawan n nnfaq » sb 242

Nnfaq [nnfaq] : nnfaq. SM+ ML ||MD. Ad iliɣ yid-k, ayaḥbib, ɣas ad d-yeɣli nnfaq. Lgirra , tanekra. MD.Nnfaq n 1871,d lgirra-nni i gan Leqbayel deg useggas n 1871 mgal lɛesker nFransa. ẒR.Nafeq.

  1. « angleus (lmalaykat) n teklizit » sb 253.

Klizt [ṯaklizṯ] : lğameɛ n Yimasiḥen.

  1. « ad imil ɣer yismilen » sb 258

Sesmel [sesmel] : sesmel. MG+GWT || err-it(-itt) d ismilen, d taggayin. MD. Yessesmel imyagen ilmend n umḍan n yifeggagen. MẒR. I/yessesmel, ur i/yessesmel, ad i/yessesmel, i/yessesmil. MƔN. I/yessemlen. SDD+SM. Asesmel/Asismel. SDD+ MG. Ttwasesmel, msesmel.

  1. « jemɛeɣ timeddasin-iw » sb 265.

Meddasin [ṯimeddasin] :ti/tmeddasin. SM + NT + SG. || Aryen yettlusu umdan ɣer uḍar-is. ẒR. Ameddas. MD. Ager deg yiḍarreniktameddast, lḥala semmeḍ. Butmeddasin ad iruḥ, bu teḥlasin adyeqqim. ML + SG. Imeddasen.

  • Awalen iwumi ur d-uffiɣ ara asegzi deg usegzawal « issin »

 

  1. Taweckant « ad teww tweckant » sb78 : Tawackant : taḥbult n uɣrum
  2. Ticebburda « ifen-t di tcebburda » sb 87 : Ticebburda si « ceppirdu d wayen i ixeddem i yiyuẓaḍ
  3. Aleclac « amadaɣ yeččur d aleclac » sb 93. Aleclac : d ttjuṛ d yimɣan i d-yettarran tili i umkan (tala).
  4. Rrdid « alim rrdid » sb 106 . Rrdid : alim/akerfa i yettilin deg udaynin (lkuri).
  5. Agendrar « anda yella ugendrar » sb 112 Agendrar = ag°ni n udrar (plateau)
  6. Lɣila « tizi n lɣila » sb 113. Tizi l-lɣila : point critique
  7. « irawan-nsen yezzi-asen umenddil » sb 114. Iri : aɛenqiq
  8. « tewti-t lebrisma » sb 115. Lebrisma : lewhama
  9. « yettkerrib, yeḍleq deg wussu » sb 120. Ittkeṛṛib [ittḵeṛṛiḇ] : rruḥ-is ttali yeṭṭar
  10. Yeskandew « tufa-t yeskandew, yemmuɣben »sb 95.SKANDEW (si : tindaw) : yeḥzen, ican wudem-is
  11. « zdaxel n temri tella tetbirt » sb 119. Timri : d aẓru meqqren (rocher)
  12. « ur nḥedder ara i yihwah !» sb 126. Ihwah : lɛaṛ, d yir liḥala
  13. « ddehb bu ticci » sb 128. Ticci : éclat (éclatant)
  14. Yesrammeḥ « yesrammeḥ, yeffeɣ-it leɛqel » sb128. Iɛeggeḍ
  15. Aṣemṣar. « yiwen n uṣemṣar ameqqran » sb 130. Ttajer
  16. «  ddukken yilmeẓẓyen n tmurt » sb 131. Tadukli
  17. « a lujab mi tt-walan terra metwal… » sb 131. Lujab : tawaɣit, leqriḥ
  18. « tazeggaɣt am yiliziq » sb 133. Ilizeq : times s ujajḥ
  19. Beḥmani. « iseblaɛen beḥmani » sb 135. Beḥmani : mebla tuffẓa
  20. « ad t-zḍen, d rrmim » sb 138. aɣebbar
  21. « yeṭṭef yiwen n uqlalas » sb 142. mmi-s n yizem + tasedda
  22. Tagraǧut. « tagraǧut n yixxamen » sb 155. lḥuma/ quartier
  23. Lḥaǧa-u-maǧa. « tettinit, tebɣa lḥaǧa-u-maǧa » sb 157. D tanfalit : aya d waya
  24. « ma ufan-as lfek » sb 158. Lfelk : abrid, ttawil
  25. Ad tbellez. « ad tbellez argaz » sb 160. Bellez : zzeɛ, ḥwi. Débarasser
  26. Taṭṭulift. « yewt taṭulift, iɛedda » sb 161. Ddur (un tour)
  27. « isuffeɣ-d tigeltiyam-is » sb 162. Tigeltemt : muscle
  28. Agens « kecmen deg ugens » sb 165. Tiɣerɣert, lqaɛa.
  29. Afelles « yekkes-as afelles i ufniq » sb 167. Felles : semmer (amesmar)
  30. Lutu « ẓẓlen ɣef wusu n lutu » sb 167. Lutu [luṯu] : confort
  31. Lmeɣna. « teɣli-d lmeɣna n leɛceq ». Lmeɣ°na : tekkat aɣyul mi ara yeffad.
  32. Tɣerra. « tɣerra s lexyuḍ d ddheb » sb 127. ɣeṛṛi : ɣum, del (couvrir)
  33. Gerninuc . « gerninuc yettreɛrɣ nnig n lkanun » sb 179. Gerninuc : le cresson s tefransist
  34. «  tamexluqt timweddit » sb 179. Imwedd : généreux
  35. Amuẓiḍ. « amuẓiḍ yeččur d tiɣerdmawin » sb 187 Si tefransisr musette (la)
  36. « uɣaleɣ d amazit, ttaɣeɣ ttnuzuɣ zzit » sb 204.
  37. «  yuli ɣef yini » sb 195. Ini > iniyen : idɣaɣen ɣef srusun taccuyt
  38. Qwiɣ. « qwiɣ amek i tḍerru d yirgazen » sb 227. Qwiɣ : wissen amek ! je me demande
  39. « yesxetrim-asen kra » sb 234. Sxetrem : ihedder ur d-yessefham ara
  40. « tiliwin n yiḍ » sb 245. Tili + tili : tiliwin
  41. « uǧǧweɣ-d tafafayt » sb 250. Ahat si ttfafa : rêver, fantasmer

Tiɣbula :

  • Bouamara Kamel, Tislit n Wenẓar, timucuha d yiḍrisen-nniḍen. Tzrgt  IMRU, 2021.
  • BOUAMARA Kamel, asegzawal ISSIN. Tzrgt Asqamu Unnig n Timuzɣa. 2008.