Mass Muḥend Akli Salḥi d amasdawan, d aselmad n tsekla di tesdawit Mulud Mɛemri di Tizi Wezzu. D ameskar n waṭas n yidlisen n tezri d umawal n tsekla. Akken diɣen i d-yessuffeɣ aseggas yezrin ungal-is amezwaru Tiṭ d yileḍ ayen i d qqarent tewriqin, ɣer teẓrigin Imtidad, i yewwin arraz ameqqran Assia Djebar. Tettunefk-aɣ tegnit, nemlal-it, nga yid-s tadiwennit. Hatan ihi wayen i d-yenna.
Tangalt : Mass Salḥi, gar uselmed d usezɣen n tsekla, yella diɣen Salḥi imeɣri. Dacu-t uḥulfu-k mi ara teqqareḍ idlisen s umata ladɣa wid n teqbaylit ?
Pr. Mohand Akli SALHI : Nekk ɣur-i, taɣuri d tamsalt tameqqrant. Seg wakken tesɛa azal, zemreɣ ad d-iniɣ tga gar temsal i yebnan tudert-iw seg wasmi meẓẓiyeɣ. Bdiɣ taɣuri n yidlisen n tsekla s teɛrabt, seg wasmi lliɣ d anelmad deg uɣerbaz alemmas. Ad rreɣ tajmilt i Xwali, d nutni i iyi-yeskecmen ɣer umaḍal-agi n tsekla. Yiwen deg-sen s tefransist, wayeḍ abeɛda s teɛrabt. Seg wasmi kecmeɣ tasdawit, uɣaleɣ qqareɣ s tefransist aṭas ; cwiṭ cwiṭ uɣaleɣ qqareɣ s teqbaylit. Tura akka, qqareɣ s tlata n tutlayin-agi. Seg wasmi i uɣaleɣ d aselmad n tsekla deg Ugezdu n tmaziɣt, iban-ak lḥan, yuwi-d ad ɣreɣ akken ad seɣreɣ. Imi d aselmad, qqareɣ ayen akk i d-yetteffaɣen s teqbaylit, abeɛda ungalen d tullisin d tmedyazt.
Ma d tamsalt n uḥulfu-w mi ara qqareɣ tasekla, d ayen ibanen : amdan i yeqqaren tasekla, almi i yufa iman deg-s i tt-yeqqar. Nekk, qqareɣ s tefransit d teɛrabt ayen i iyi-yehwan, melmi i iyi-yehwa, akken i iyi-yehwa. Ayen ur nehwi ttaǧǧaɣ-t, ur as-ttkimmileɣ ara taɣuri. Tikwal yezmer ur ttuɣaleɣ ara ɣer wayen i d-yura umaru-nni, s umata ma yella seg yiqdimen. Ma s teqbaylit, ɣas tella temsalt n uɛǧab ula dagi, yuwi fell-i ad ɣreɣ alama yekfa udlis acku, iban-ak lḥal, ilaq ad seɣreɣ. Ur tezmireḍ ad tseɣreḍ ma ur teɣriḍ ara (ɣas llan wid d tid “yesselmaden”, nutni ur ɣrin ara “ayen akken selmaden”). Xersum, nekk, ur zmireɣ. Tin ɣer-s, ur tezmireḍ, d amedya, acku ur yeddi ara d ubrid n uselmed, ad d-tewteḍ deg tira n umaru neɣ n tsatut n yimura, neɣ ad tesmucɛeḍ tira n umaru nniḍen.
Deg uselmed n tsekla, di tesdawit, yessefk ɣef uselmad ad d-yebnu amezruy aseklan n yidles-ines, ad asen-yessefhem i yinelmaden-is amek i gan yiḍrisen d tsukla-nsen (littérarité) d wamek ddant tewsatin tiseklanin d wamek-itent tgejda n tfulka taseklant (l’esthétique littéraire) d wamek llan, di yal tallit, wassaɣen gar tsekla d tmetti ideg tella d umdan i tt-ixeddmen, atg. Aselmed aseklan mačči d timenna ma yelha uḍris-agi neɣ ma iɛǧeb-ak umaru-agi neɣ ma izad neɣ yenqes wungal-agi neɣ tmezgunt-agi.
Annect-a d azɣan aseklan, yerna deg unamek-ines anaṣli (tikci n tmuɣli ɣef yiḍrisen, ma ɛeǧben-as neɣ ala i win i ten-yeɣran). Aselmed n tsekla d lebni n tmussni iressan ɣef tesnarrayin n uslaḍ ara d-iseknen udem n tsekla ama deg umezruy-ines, ama deg talɣiwin-ines d tewsatin-ines, ama deg yimura-ines d yinermasen-ines d tmetti ideg tella. Ittusemma, iswi-s d asbeddi n tfelwit yemmden ɣef tsekla, akken tebɣu tili. Nekk, s timmad-iw, yal tagnit giɣ-as azal-is, ɣas ma yella tamsalt ur teshil. Deg uselmed, d ayen akka i ak-in-nniɣ yakan. Deg unadi, d aslaḍ, d asefhem, d asegzi n wayen i as-yettakken udem i tsekla taqbaylit. Mi ara iliɣ d ameɣri kan, tikwal ttakkeɣ-d ṛṛay-iw, am nekk am wiyeḍ. Ay-agi, seddayeɣ-t-id di Face Book d tesɣunin tidelsanin am Iẓuran-Racines, zik-nni, am tesɣunt Tangalt, akka tineggura-agi.
Ma yella ɣef usteqsi-k amek i ttḥulfuɣ nekk mi ara qqaren tasekla, abeεda tasekla taqbaylit, bɣiɣ ad ak-iniɣ ur walaɣ ara yettbeddil uḥulfu yelhan ilmend n tutlayt s wayes qqareɣ. Ilehhu uḍris acku yura akken iwata, deg tenfalit-is, deg uɣanib-is, deg telqey-ines, deg usekcem i yessekcam ameɣri deg umaḍal i d-yesnulfa umaru. Ur ilehhu ara acku yura s tutlayt neɣ s tayeḍ. Yelha acku yelha, akka i bɣiɣ ad d-iniɣ. Llan yiḍrisen s tefransist neɣ s teεrabt, ɣriɣ-ten, ur iyi-d-banen ara zaden. Kra s teqbaylit diɣen. Akken diɣen i llan yiḍrisen yelhan, ɣriɣ-ten s teɛrabt neɣ s tefransist neɣ s teqbaylit.
Ad farṣeɣ kan tagnit-agi i iyi-tefkiḍ akken ad d-iniɣ belli tineggura-agi, llan yiḍrisen s teqbaylit teṭṭuqqet deg-sen tnusga tanmettit (morale sociale), amzun akken yuɣal uḍris, d ungal neɣ d tullist neɣ d asefru, d allal kan i temsirt ɣef laṣel d tegmat d lḥerma, atg. Ittusemma zun akken d tamsirt i yesεan azal mačči d tisukla n uḍris. Daymi, di tedmi-w, tuɣal tḍersa (textualité) n wungal neɣ n tullist ṭṭuqqtent deg-s snat n tɣawsiwin. Yiwet d asuget deg yineḍruyen n teḥkayt (tikwal s tsiwelt iɣesben – narration rapide) d usmeɣben ɣef wayen iḍerrun. Tis snat d asṭuqqet i yesṭuqqut umsawal awal ɣef waddad n uwadem. Inaw i yeggten s umata d win n usḥisef d tuzzma d usmucceε. Yettban-d yinaw-agi am temsirt.
Iban-iyi-d wannect-a, akken ad kfuɣ awal, seg wuguren i ttafen kra n yimura ; yewɛer-asen ad swexxren asedyez n yiḍrisen-nsen ɣef tedyizt tamensayt (poétique traditionnelle). Zemreɣ akkya ad d-iniɣ belli annect-a yemmal-d tawaqqna qqnen kra n yiḍrisen, d ungal neɣ d tullist, ɣef usedyes n tmacahut tamensayt (poétique du conte traditionnel).
Tineggura-a aṭas n wungalen i d-yernan ɣer temkerḍit n teqbaylit. Dacu-tt tmuɣli-k ama ɣef wayen yerzan isental ama ɣef wayen yerzan aswir aseklan ?
D tidet, simmal yettezri wakud simmal tettnerni tsekla yuran s teqbaylit (s tmaziɣt s umata). Mačči kan d ungal, ɣas ma yella d tawsit-agi n wungal i yeṭṭfen taqcuct deg usnulfu aseklan. Llant diɣen tullisin, d tawsit yettnernin aṭas ɣas ur d-yettban ara wannect-a mliḥ. Yella diɣen umezgun, ɣas ulama di tewsit-agi, yeɣleb umezgun n usayes win n tira ; d asayes i as-yefkan udem i t-d-yesbanayen di tmetti d yidles. Llant diɣen kra n termiyin n usnulfu aseklan d timaynutin, yerna d timxulaf ; yelha ma nerra lwelha-nneɣ ɣer-sent, acku mmalent-id lebɣi n yimawlan-nsent deg ubeddel d usmeynet di tsekla s teqbaylit.
Ma d ayen yeɛnan “aswir aseklan” d tamsalt nniḍen. Acku d tamsalt n wazal n tsekla, meɛna s wudem nniḍen, d udem ur nelhi, la i tesleḍt taseklant la i ufares aseklan. Tamsalt-agi, teqqen mliḥ ɣer tmetti d wamek tella tmuɣli-s (tmuɣliwin-ines) ɣef wayen yellan d tasekla d wamek i issefk ad tili, xersum tamuɣli-nni yeṭṭfen amur ameqqran deg yidles.
Nekk, ur iyi-d-tban ara temsalt-agi n “uswir asklan” d abrid yelhan akken ad yefhem yiwen anerni d ubeddel i d-yettilin di tsekla n teqbaylit. Snat n ssebbat ɣef waya. Tamezwarut teqqen ɣer umenzay ɣef tebded takti n “uswir aseklan”. D takti i iressan ɣef uktazal (évaluation). D takti i d-yeqqaren : “tasekla-agi telha, acku tedda d lqaleb-agi aseklan, neɣ xersum teqreb ɣer-s”. Nezmer diɣen ad d-nini : “tasekla-agi txuss, acku ur teddi ara d lqaleb-agi aseklan, neɣ tebɛed fell-as”. Di tamuɣli-agi, ṭṭuqten yisteqsiyen ur nesɛi tiririt : amek-it lqaleb-agi aseklan ? Acimi i yuɣal d lqaleb s wayes ttektilin/ad tektilin aswir n tsekla ? Anwa i t-id-yesbedden ? Tin yernan ɣer-s, d ssebba tis snat, isefranen n uktazal ur banen ara ; mačči kan daya, ur zmiren ara ad msefhamen sin n yimdanen fell-asen, ama llan d imaslaḍen iseklanen ama d imeɣriyen kan. Amedya yelhan ha-t-a deg wawal-agi yettilin gar-aneɣ tura : d acu-t usentel yelhan (ɣef i issefk ad d-ttawin fell-as di tsekla) ? Ma neqqen asefran n usentel ɣer temsalt n “uswir aseklan”, wissen ma nezmer ad nefru awal !
D acu kan, akken ur nettɣimi ara kan deg yiwen umkan, ma nwala taneqqiḍt-agi akken nniḍen, s takti ibedden ɣef “wazal n tsekla”, ad aɣ-tban d tamsalt tayeḍ. “Azal aseklan”, ttwali-t yimeslaḍen (analystes) deg wassaɣ n tsekla d yinawen inmettiyen (discours sociaux), deg twuri n tsekla di tmetti, deg (wudmawen n) uswir n tutlayt taseklant ama deg usenfali afulkan (l’expression esthétique) ama deg tmenna n tmuɣli tasnalsant (socle anthropologique) n tallit ideg yella uḍris aseklan neɣ ideg yedder umaru. Akken i d-yettban deg wayen i d-qqareɣ akka tura, amaslaḍ aseklan iquder timetti d yidles ideg tella/tettili tsekla ɣef ixeddem ; di tedmi-s d tesnarrayt-ines, “tasekla d tasekla” ilmend n tmuɣliwin i yuɣen aẓar deg tmetti d yidles n tsekla-nni. Ittusemma dagi tasekla (d taqbaylit neɣ d tayeḍ) akken i tella d akala anmetti (processus social) i tella d afares adelsan (production culturelle) ; d annect-a ara d-yesfehmen ama d taɣessa n wannar aseklan ama d tudert n tewsatin d yiḍrisen ama d timuɣliwin i ten-isebdaden d yibeddilen i yeḍran/iḍerrun deg-sen.
Deg yal tikkelt, nezga nettawi-d awal ɣef ufares (production littéraire), maca nettettu tignatin d wamek i tettmaggar tmetti afares-a. Ihi amek tettwaliḍ amagger (la reception) n tsekla taqbaylit ladɣa ungal deg tmetti?
D tidet way-agi i d-tenniḍ akka. Ahat ssebba-s ilaq ad tt-inadi yiwen deg snat n tamiwin.
Tamezwarut : deg tmetti ur nessaweḍ ara ad d-tesken akken iwata annar aseklan n teqbaylit (tamaziɣt s umata). Idles n tmetti-agi i ibedden aṭas ɣef tmawit, ur iga ara tiɣerɣert yelhan i tewsatin tiseklanin n tira. Wid yeqqaren s teqbaylit, tineggura-agi kan i d-ttbanen. Tin yernan ɣer-s : akala n usmeynet (processus de renouvellement) n tsekla taqbaylit, ur t-tɛawen ara tsertit n ddula. Tuget n wayen akk yettwaxedmen deg usuddes n tsekla (institutionnalisation de la littérature) d imeggan (acteurs) ur nesɛi tazmert n ddula i t-ixedmen, akka am yimura d yimazragen d yimazɣanen (ɣas ulac aṭas deg-sen). D ayen i yerran, di ṛṛay-iw, tasekla taqbaylit (tasekla tamaziɣt s umata) ur d-tettban ara mliḥ la di ssuq adelsan la deg tsudda tidelsanin n ddula. Tura kan i tebda tsekla-agi tettaṭṭaf cwiṭ n umkan. Iseggasen-agi ineggura, Timesriyin d ṛṛeḥbat n udlis, beggent-d aṭas tasekla-agi. Neẓra akk uguren i ttmagaren yigrawen i tent-id-yessewjaden. Ur ilaq ara ad nettu belli annar aseklan n teqbaylit, sbedden-t yimeggan-agi s cwiṭ n ttawilat ; zgan ttafen-d tistratijiyin akken ad ḍerfen uguren i d-ttmagaren. Bɣiɣ ad yefhem win ara yeɣren tadiwennit-agi belli d timeɣnest n yimeggan-agi (acteurs) ; yal yiwen amek tga tigawt-is (ad yeɣzif wawal lamer ad d-meslayeɣ fell-as).
Tis snat : deg uselmed n tsekla ama deg uɣerbaz ama di tesdawit. D aselmed ur nerfid akken iwata la ammud n tsekla-agi la tilin-ines di tmetti d umezruy. Deg uɣerbaz, seg yiseggasen imenza alama d lbak, d aselmed n (kra n) yiḍrisen kan. D tiɣessa n yiḍrisen i d-iswi. Mačči d tasekla taqbaylit s timmad-is (amek tella, amek tuɣal ? D acu-tent lewṣayef-ines ? Amkan-is gar tiyeḍ deg wadeg aɣelnaw ? Atg.). Iḍrisen yellan deg yidlisen n uɣerbaz d imedyaten kan i tɣessa-agi. Ma di tesdawit, nerra aṭas ammud aseklan deg yinadiyen zun akken d annar kan i teẓriwin tiseklanin. Iseggasen-agi ineggura, yebda yettbeddil wannect-a. Netta ilaq, akken i iyi-d-iban, ad nerr lwelha-nneɣ mliḥ ɣer tummast (essence) n ṣṣef-agi n tsekliwin (tisekliwin n tmawit yettɛeddin ɣer tira). Nekk, zgiɣ umneɣ belli nezmer ad d-nesbedd tiẓriwin deg yinadiyen-nneɣ, ad tent-id-nernu ɣer tid yellan yakan deg yidlisen.
Akken ad nefhem amek i iga umagger n tsekla-agi, yessefk qbel ad nwali amek i tella tilin-ines di tmetti. Tin yernan ɣer-s, ilaq diɣen ad nettwali amek tettbeddil tsekla s ubeddel n tegnatin ideg tettili. Termest (la réception) n tsekla, teqqen aṭas ɣer wannect-a. Ass yecban ass-a, amek ara iwali yiwen tarmest-agi ? Nekk ɣur-i, yettban-iyi yessefk ad imuqel : ɣer wamek yettnerni wungal (d amedya). Anwa i t-yettarun : d irgazen ? d tilawin? imezwura mazal-iten ttarun ? ttnulfun-d yimura ilmeẓyen ? amek-it unya n ufares-ines ? amek yettili di tmetti ? Amek i yettaweḍ ɣer umeɣri ? acḥal n yinadiyen i yellan di tesdawiyin ɣef wungal ? amek i t-qqaren (leṣnaf n yinadiyen) ? Amek i yettili fell-as wawal gar yimdanen (amedya deg yizeḍwa inmettiyen) ? D waṭas n yisteqsiyen nniḍen. D tiririyin ɣef yisteqsiyen yecban wigi ara aɣ-d-yefken iferdisen imesɣura (éléments objectifs) ɣef temsalt-agi n termest n wungal neɣ n tsekla s umata.
Ahat aɣbel ameqqran i iḥuzan tasekla-nneɣ d lixsas n tɣuri. Amek i nezmer ad nleqqem armud-a n tɣuri deg tmetti akken idlisen ara d-yeffɣen ad d-afen imeɣriyen-nsen ?
Tamsalt-agi n tɣuri d tamsalt tameqqrant. Ilaq fell-aneɣ ad as-d-nsemḥalleq akken iwata akken ad nẓer ayen yellan d tilawt d wayen yella d lebɣi kan n yimdanen.
Tamezwarut n tmezwura, taɣuri d tamsalt n yidles. Nukni, idles-nneɣ, yebded aṭas ɣef wawal d tmawit. Amek ara iɣer win ur nessin tira ? ad tfehmeḍ kan belli drus i yesɛan tazmert akken ad iɣer. Syin akkin, ma ssnen ad ɣren s teqbaylit. Ma d wid yessnen, ilaq ad asen-yaweḍ udlis ara ɣren.
Tis snat : ilaq ad yefreq yiwen gar uzuzer n udlis d tɣuri. Aṭas n yidlisen ur nuwiḍ ɣer yimeɣriyen acku wid ilaqen ad asen-t-swejden ur asen-t-sawḍen ara. Ugur-agi, mačči di tsekla n teqbaylit kan ; d ugur d udlis s umata. Xussen yimazragen, xussen yimzuzren, xussen yimazɣanen, xussent tnedlisin.
Tis tlata : Taɣuri d tazmert, d almad i tt-lemden yimdanen. Nukni, ur selmaden ara taɣuri deg uɣerbaz-nneɣ, ur tt-ttseḥmalen ara i yinalmaden. Deg wahilen n uselmed, ur as-fkin azal i tɣuri la am ttawil s wayes ara d-yawi unelmad tamussni la am tewwurt ara t-yessufɣen ɣer ddunit n wiyeḍ akked d usugen.
Tis rebɛa : Llant tutlayin nniḍen, taɛrabt d tefransist, d tulayin ttwarunt seg wacḥal aya, ɣur-sent ansay adelsan yelhan di tira d tɣuri ; yerna d nitenti i yesɛan azal ama di tsudda tidelsanin ama deg tmuɣli n yimdanen. Di tegnatin am tigi, iban-ak, amdan ad yefren kan ayen i umi fkan medden azal ; tikwal, yessawaḍ-it lḥal alama yekreh iman-is. Ma iɣunza yiwen iman-is, wissen amek ara iɣer s tutlayt ur as-d-nban telha i kra ?
Twalaḍ tura amek i tennekras temsalt-agi n tɣuri. Ɣas akken, segmi i yella uselmed n tutlayt (ama deg tdukkliwin ama deg uɣerbaz), segmi i tettaṭṭaf tsekla-nneɣ cwiṭ n umkan deg unnar aseklan, tebda tira taseklant tettnerni ; taɣuri taseklant d udem gar wudmawen n unerni-agi. Tura akka, nekk, iban-iyi-d, llan wid yeqqaren. Mačči aṭas, d tidet, maɛna annect-a d lebɣi i nebɣa ad ilin aṭas. Annect-a, yeḥwaǧ lweqt d ttawil, mačči kan d lebɣi. Tayeḍ, d taneggarut, ur umineɣ ad nemxalaf nekk yid-k di ṛṛay ma nniɣ-ak : simmal ttilin yimeɣriyen, simmal ttnernin ama deg wacḥal yid-sen i ttilin ama deg wamek qqaren. Ḥaca win ur neqqar ara ara iwalin medden akk ur qqaren ara.
Iseggasen-a ineggura, tteffɣen-d wungalen i d-yuwin amaynut deg usentel, maca tettruḥu-asen deg tira s timmad-is ( tasiwelt, tanmeẓla, asigez…) Dacu-ten yiwellihen ara d-tefkeḍ i yimura-a imaynuten d wid akk i yebɣan ad arun ungal ?
Tiririt ɣef usteqsi am wagi, yezmer yiwen ad yaf cwiṭ deg-s deg wayen i d-nniɣ yakan mi iyi d-testeqsaḍ ɣef usnulfu s wungal (d tewsatin timaynutin nniḍen) akked tɣuri.
Akken teẓriḍ, aresṣṣi n yidles n tira akken i yeḥwaǧ tazmert i yeḥwaǧ lweqt. Sin n yiswiren, banen-iyi-d ilaq ad ilin akken ad yemmed ureṣṣi-agi n tsekla s tira.
Aswir amenzu d aswir asnalsan (niveau anthropologique). D aswir yerzan amdan d tmuɣli-ines ɣef ddunit. Deg-s, yessefk ad yewwet umdan amek ara yili d awdeg (individu), d ilelli di tedmi-s, d ilelli deg usnulfu-ine ; ur yettili ara d aɛeggal kan deg ugraw. Tira, d yiwen i yettarun. Mačči d agraw. D yiwen i yeqqaren; ur qqaren ara d agraw (tignatin ideg tettili tɣuri d agraw, bannent). Tlaq-as tlelli n usugen, ilaq-as diɣen lebɣi n usnulfu ; ma yebɣa asnulfu d tidet, ilaq ad yeffeɣ ɣef wayen nnumen medden. Ma ulac tilelli ur yettili usnulfu. Asnulfu, tlaq-as diɣen tezmert ; mačči kan d lebɣi. Deg uswir-agi amenzu ara ifaq umdan s temsal yeqqnen ɣer usnulfu aseklan amek yettili deg ugraw adelsan n tmawat d wamek i yettili deg unagraw adelsan ibedden ɣef tira. Tamsalt n usedyez (d tasiwelt, d aglam, d assaɣ gar yiḍrisen, d aɣanib, d lebni n uwadem d tiggawin di teḥkayt, atg.), ad d-tban akken iwulem i win yerran ddehn-is i uswir asnalsan.
Aswir wis sin, yeqqen ɣef tutlayt d wamek ara teddu s tira. Lebni n ugraw adelsan aniraw (système culturel scripturaire), akken i yeḥwaǧ akud d tezmert d ttawilat i yeḥawaǧ tafrit (conscience). Tamsalt, ur telli tin “xelleṣ aɣrab ad iruḥ”. Yiwen mi ara yeḥsu s wannect-agi, ad iẓer belli tamsalt ur teqqim ara kan “ma ssneɣ ad aruɣ neɣ ala”. Tamsalt tennekras aṭas. Akken neẓra akk, aslugen n tutlayt, mazal ur yekfi ara. Yerna mačči azekka ara yekfu. Taneqqiḍt n usigez, ur teshil ; d asennan deg tgecrirt. Tamsalt n tenmeẓla tasawlant (logique narrative) d tamsalt yeqqnen s umata ɣer umaru ɣer tmawit, atg…
Ayen akka i d-teqqareḍ, aṭas i t-yettxemmimen. Tikwal ttiqsiḥen ɣer wid yettarun. Bexlaf taɣennant ur nesɛi lmeɛna d rregmat ur d-nettawi d uɣunzu iqebren, nekk, ttwaliɣ issefk ad nger cwiṭ , ṣṣwab deg wawal-nneɣ d tigawin-nneɣ. D tamsalt n wakud, d tamsalt n ttawilat. Wi i as-yennan ad d-naweḍ ɣer tallit n wass-a ? Aṭas i d-nelḥa, aṭas i nexdem, aṭas ideg nennerna, aṭas…. yessefk tura, ad nerr azal i wayen i yellan, ad t-nɣellet, acku mazal aṭas i aɣ-yettraǧun akken ad t-nexdem.
Akken ad kfuɣ, ur ẓriɣ ara ma ilaq fell-i ad wellheɣ wid yettarun ! Am nekk, am nitni. Aql-aɣ nettqabal akk “yiwen n waɣzen”. Yal yiwen deg-neɣ akken yufa d wakken yeẓra. Maɛna, ma yecbeḥ fell-i, bɣiɣ ad d-iniɣ i wid d tid i yebɣan ad iyi-d-slen : ɣret, ɣret, ɣret. Ɣret s tutlayin akk, tarum s teqbaylit (tzemrem diɣen s tutlatin nniḍen, ur ttaǧǧat ara kan taqbaylit). Ad iyi-surfen, meɛna, nekk, ttwaliɣ belli : ma ur ten-yenfiɛ uwellih-agi inu, ur ten-yettḍuru ara.
Ilindi tsuffɣeḍ-d ungal-ik amezwaru s uzwel : Tiṭ d yilleḍ ayen i d-qqarent tewriqin. D ungal i yuwin arraz Assia Djebar aseggas 2022. D ungal i d-yuwin amaynut ama deg talɣa, ama deg ugbur daymi i yeɛjeb aṭas i yimeɣriyen. Dacu i d lbaḍna n waya? Ay adra d tamussni-k n uselmad n tsekla neɣ d tamuɣli-k n uneggal i yebɣan ad yeffeɣ i lqaleb d yisental i nennum neqqar-iten yakan deg wungalen n teqbaylit?
Ur telli lbaḍna, ur llin iḥeckulen. Nekk, uriɣ-t s ttawil-iw. Ɛeṭṭleɣ di tira-s ; ulseɣ-as tira acḥal d abrid. Ula d wid i t-yeɣran uqbel ad d-yeffeɣ, ḥusseɣ iɛǧeb-asen. Mmeslayeɣ d yal yiwen deg-sen ɣef waṭas n temsal, gar-asent tamsalt-agi n lqaleb d usentel ur « nennum neqqar-iten yakan deg wungalen n teqbaylit ». Ur as-serrḥeɣ alami i t-walaɣ yemmed akken i t-bɣiɣ. Ur ḥareɣ ara ad t-id-sufɣeɣ.
Ma yella iɛawen-iyi wayen i xeddmeɣ deg uselmed d unadi d tira n wungal-agi ? Ad iniɣ d ayen ibanen. Nekk, d yiwen ; ur zmireɣ ad bḍuɣ d yiman-iw. Ssneɣ tiẓriwin n tsekla, selmadeɣ-tent, sexdameɣ kra deg-sent deg yinadiyen-inu, ẓriɣ ayen yellan di tsekla n teqbaylit (n tmaziɣt s umata), ɣriɣ tuget n wungalen yuran s teqbaylit. Annect-a akk, iɛawen-iyi. Tin yernan ɣer wannect-s, nekk diɣen, qqaren aṭas tasekla s tutlayin nniḍen, iseggasen-agi ineggaura abɛda ungalen. S wannect-a akk, bniɣ-d i yiman-iw idles s wayes zemreɣ ad ɣreɣ tasekla akken zemreɣ ad aruɣ cwiṭ deg-s.
Larbi Yahioun