Lounis Ait Menguellet d tlata udmawen : amdan, acennay akked umedyaz. Γas ulamma, aṭas i yebɣan ad issinen amdan, yiwen ur yesɛi lḥeq ad yesferfec deg-s. Udem-a yettalas deg-s LAM, tawacult-is, iqriben-is akked wat taddart-is. Cna, i umedyaz yecban LAM, d allal i yesssawaḍen tamedyazt-is. Netta s yiman-is yeqqar belli ḥun a Rebbi yettgenbir cwiṭ, wamag ur tettaweḍ ara tmedyazt-is s anda tewweḍass-a. Ma d amedyaz yettal deg-s s kra n win tt-iḥmmlen.
Deg unebdu n 2017, nerza ɣer Lounis Ait Menguelet, s axxam-is deg Iɣil Bwammas. Llan yid-neɣ imedukal Hamid Arab akked Amar Nait Messaoud. Dɣa tikti n Amar, yella-as-d deg ul (u mazal yella-s) yiwen n usenfar akked Lounis Ait Menguelet. Yuɣ lḥal nemmeslay yakan fell-as, d acu ilaq ad as-nemmeslay i LAM, ɣef lebɣi-nneɣ. Yesterḥeb yis-neɣ, yesla-aɣ-d (dɣa ugar i yettḥessis i ihedder), iban-d am akken tɛǧeb-as tikti. Awal yettawi-d wayeḍ, almi d as-nenna belli deg usenfaṛ nebɣa ad d-yiban ugar LAM amdan. Dɣa yerra-ɣ-d : amdan hat-an di « Tudert-nni » (lalbum d-yussufeɣ deg unebdu-nni). Corona akked tlufa n ddunit-nniḍen seɛlulqent asenfaṛ. Ahat, yiwen was… Simi ara d-yaweḍ wass-nni, Tangalt tenbec di tmedyazt n LAM, testeqsa-tt.
Tangalt : azul ay amedyaz.
Amedyaz : Euh…, Lɛeslama, mmreḥba.
Riɣ tamawt ur tessexdameḍ ara awalen-agi ijenṭad. Ɛni ur ten-teḥmileḍ ara ?
D acu i d ijenṭad ?
Ijdiden, imaynuten, am « ansuf », « azul »…
Tebɣiḍ ad d-tiniḍ imeslayen-agi n tmaziɣt d-yenulfan ? Ala ay ameddakul, ur ten-kriheɣ ara. Uɣeɣ tannumi s teqbaylit n yIɣil Bbwamas, mačči s tin n lakul. Ttaẓayen fell-i wawalen-agi ijdiden, daya. Dɣa deg yiwen n usefru qqareɣ-as :
« (…) Lḥub yis-s i nettetḥi / Ass-a qeblen-k arkuli / Cebḥen-ak, semman-ak « tayri » / Ma d nek iɛǧeb-iyi yisem-ik(…) ». Twalaḍ, tesliḍ-as i wawal « tayri » ?
Acimi LAM amdan d « asusam », ur d-yettmeslay ara ɣef yiman-is, ur nessin kra fell-as ?
LAM, amdan, am keč, mačči n lɛamma, ḥala tawacult-is i yettalen deg-s. Rnu deg wacu ara k-yenfeɛ, ara yenfeɛ wiyiḍ mara zṛen d acu yekseb, acu i tett, anwa-ten warraw-is, d acu xeddmen… People-agi yebɛed fell-as akken yebɛed igenni ɣef tmurt. Γas akken yella wayen d-nniɣ ɣef tudert-is di « Tudert-nni » : « Ad k-awiɣ di targit-ik / ad d-nzuṛ tayri /Asmi akken i d-telda s ul-ik/ teffeɣ-d si temẓi-k / Asmi akken i d as-tehdiḍ / Asefru amenzu /Waqila assen ur tezriḍ/ Ul yebda icennu / Tayri tekcem di rruḥ-ik / Yal tiɣmert di tudert-ik / Tezdeɣ ula di tili-ik/ armi k-tessuḍen / Ass-agi tbeddel ṣṣifa / S twacult akked dderya / Terra-d fell-ak talaba / Si tid icebḥen »
D acu i d awal ?
« Ma yettunefk-ak d umeslay / Aqla-k d bab n wawal /Kra i k-ihelken ad t-id-tiniḍ /Ad yexsi deg wul ccwal /Tunṭict n leḥzen ad tt-tefkeḍ /I wid yesseqdacen nnwal /Ad tt-farqed yid-sen urfan /Yettɣaḍ win ifahmen lecɣal »
I ma yettunefk-ak usefru ?
Ma yettunefk-ak usefru, ilaq ad tesfruḍ akka : « Ur tban d lfetna / Ur tban d lehna / Wi ttewten, wi yekkaten ?/ Ma yili tɣab lefhama /Wa ur yeɛqil wa / D ddraɛ ara d-isewqen / D lemkaḥel sya u sya / Nukni di ttnasfa/S iffasen-nneɣ d ilmawen / (…) Nekkat deg wid ɣ-iḥekmen/Ma s tidet newzen / Nukla imḍebren nesɛa/ Nukni i d asen-iɛemden/ Akken ad srewten/ nessasay-d tiyita / Cah ! d nukni i iḍelmen / Win i d ɣ-yewweten / Yelha uwekkaz i s-nefka… »
M yettunefk-ak usefru u tebɣiḍ ad teslufeḍ, sefru akka : « Nbedd ur nemlal, neɣleb leɛǧeb ma nwala-t / Tiwwura n wuzal tin imedlen, ad d-nelli snat/ D rbeḥ i nuklal, laɛbemt-tt-d a lxalat / segmen-aɣ wussan, lɣaci akk lhan / Wa ɣ-yesbezgen, a kun-iruc /Ijeǧǧigen fsan, lɣaci akk lhan /seḥmu-d ṭbel a Ɛliluuc ! »
Amek i tettwaliḍ liḥala n wass-a ?
Mkul lɛib la d-yettnulfu /Yak seg-wen i d-yewwi imɣi, /Mi d as-nenna ar ad ttefru /Ziɣ asagi iɣleb iḍelli,/ Tamurt i teṛẓam tettru, /Ur tjebber, ur tḥellu, /Ahat tesɛa daɛwessu/ Fella-wen ara d-testeqsi…
Rnu yettban-aɣ-d belli si nnig-neγ ḥedd ur yelli. /La ntettu i diri-yaγ /Igenni-nneγ a d-ifk itri/
A t-id-nerr d aεdaw fell-aγ / A t-neğğ kan a d-iflali / Ad nekker yid-s a-nennaγ
Ahat, ad tbeddel teswiɛt, ad yemmet lbatel ?
D atmaten-ik i t-ineṭṭlen
Ila t-id-yessekfalen
Ay ameɣbun-iw.
Dɣa akka i nga ? Anect-a i diri-yaɣ ?Amek ara tbeddel ?
Nek d amedyaz kan. Win yebɣan ad tbeddel, ibeddel iman-is. Lemmer zemreɣ, Ad as-kseɣ akk isem /I wayen yettruzun layas /Ad t-id-reɣ d asirem /Mkul yiwen ad yawi ayla-s /Anda yella iles iqesḥen /Yir awal qebl ad s-d-yebru /Ad s-erreɣ awal ilaqen /Ad t-id-yehder d asefru.
Ihi, iḍul s anga ad nruḥ
Akka. Tiɣilt ig kfan fell-aɣ Ad d-tban mazal tayeḍ /Lweqt ittɛedi iɛṛeq-aɣ /i d aɣ-d- icqan d asiwweḍ /Laɛqel ma yebda yeffeɣ-aɣ /Ɣas ma yettnuz ad t-id-naɣ /Ad t-nernu qebl aɣ yennaɣ…
Llan widen s-yeqqaren amedyaz-a yessefcal.
Wigi ɣelḍen di leḥsab-nnsen. Amedyaz yesrusuy aḍaḍ-is ɣeg lǧerḥ, imi iḥmmel akal ideg d-yefruri akked widen yedren deg-s. Ur nemxalaf ara ɣef leǧnas, deg-nneɣ ayen yelhan d wayen n dir : Rruḥ icud s akal-im /A tamurt-iw /Akal-nni i aɣ-d-yesekkren /Ad k-awiɣ s anga nnḥas /Akked dheb mlalen, /A k-awiɣ s anga /Tirugza d lεib ttnalen / Kul taddart, tcuba azrar ɣef udrar / Icudden mebɣir amrar s icerfan /Tamurt-iw d izurar ɣef idurar /Icudden mebbla imurar s igenwan…
Ma ulac uɣilif bɣiɣ ad k-d-efkeɣ yiwen n usteqsi personnel
Ruḥ, s teqsi. Ma ur d iyi-ɛǧib ara, ur k-d-ttaraɣ ara.
Isem-is nnbi i s-tezzalaḍ ?
(Yezzi umedyaz akkin, yeḍsa)
D Tahar Ould Amar i Inebcen abruy si tmedyazt n LAM