Awi yufan adabu azzayri, Aneɣlaf n Yidles ad d-yexdem tarbaɛt ara ilemden talatinit, ad ten-ceggɛen ɣer Ṭelyan akken ad d-skeflen ager

ruj yefren deg yidlisen yuran s tlatinit yellan deg temkerḍiyin n Ṛṛum, ad aɣ-d-awin isallen ɣef umezruy d tɣerma-nneɣ ad d-megren akk tamussni yefren din.

Tangalt: Ansuf yis-k a mass Ulaɛmara ɣer tmesrit n Udlis Amaziɣ dagi deg Wat Wasif. Dɣa d tagni ad aɣ-d-tefkeḍ awal-ik akked tmuɣli-ik ɣef tmesrit-agi.

Aɛmer Ulaɛmara: Yal tamurt ilaq ad tselḥu, ad tleqqem idlisen. D acu ara yessnernin adlis? D timesriyin akked temliliyin ideg ara d-yemlil uxeddim n yal yiwen. Am tgedrin n temzin ara d-yeddukklen ɣer unar akken ad uɣalen d tirac. Tirac ara yuɣalen d tagella i tmurt. D tagnit ideg ara d-mlilen wid yettarun akked wid yeqqaren akked wid ittazalen, iqeddcen ɣef yidles d udlis. D timlilit ideg ttemyussanen yimdanen, ad d-yefrir umaynut. Tamesrit am ssuq yal yiwen d acu i d-yeqsed ad t-yawi neɣ ad t-id-yessis.

Tangalt: Imeɣriyen neɣ isdawanen ẓran akk mass Ulaɛmara yettaru iḍrisen ullisen imazrayen akked wungalen imazrayen. Asteqsi-iw acuɣer tferneḍ tawsit-agi neɣ taɣult-agi n umezruy?

Aɛmer Ulaɛmara: Tira d tamsalt i aɣ-iceɣben. Asmi bdiɣ tira ɣef umezruy n Lezzayer ideg uriɣ ɣef tudert n Mesɛud Ulaɛmara syin akkin uriɣ adlis Akkin i udrar akked Tilyanum: taggara n Yugurten d yidlisen-nniḍen. Amezruy dayen i aɣ-iceɣben ilaq ad t-nebnu ɣef lsas d tidet ay-agi d tamara fell-aɣ. S waya ssarameɣ kkiɣ deg lebni n tɣerma akked usekfel deg yiẓuran-nneɣ akken ad nsakki imdanen. Ur ẓriɣ ara ma yella d adlis-inu Tilyanum ; Taggara n Yugurten i yeǧǧan Aneɣlaf amezwaru n udabu azzayri akked uselway n tmurt Ɛebd Lmajid Tebbun rzan ɣer tmurt n Ṭelyan, kecmen deg tesraft n usekraf ideg yemmut ugellid Yugurten. S tigawt-agi am wakken d tuɣalin tmurt ɣer uẓar-is, ur nelli seg Beɣdad neɣ seg wanda nniḍen. Tira n umezruy, d tacemlit ideg ara d-iger yal yiwen iman-is ad d–yefk aɛbar i lemdfeɛ – Lemdfeɛ n tmussni mačči n ṭṭrad-.

Tangalt: Mass ulaɛmara mi ara tettaruḍ iḍrisen n tsekla ɣef umezruy, acu n tarrayt i tsemraseḍ : Tidyanin n umezruy i tettaruḍ d asnulfu-inek (d asugen akked uferriɣ) neɣ tettsennideḍ ɣer tedyanin n umezruy yeḍran di tillawt, tettakeḍ-asen udem aseklan, temseleḍ-tent s tulmisin d yiferdisen n tsekla ?

Aɛmer Ulaɛmara: D asentel-agi dɣa iɣef ara d-meslayeɣ deg usarag ara xedmeɣ ass-a deg tmesrit-agi. Awal ad yezzi ɣef umgired yellan gar tlata-agi n tgejda : Amezruy, anmezri (historien) akked umezruy di tsekla am wungalen imazrayen. Tlata-agi n tgejda yella wassaɣ gar-asen, ttemyekcament. Meɛna akken yebɣu yili amaru n yiḍrisen n tsekla ur yezmir ara ad yekcem deg uxeddim n yimazrayen, mačči d tafellaḥt-is.

Amaru ur yezmir ara ad d-yesnulfu amezruy. Yella ufrag, talast gar umezruy akked usugen n umaru. Zemreɣ ad d-iniɣ mačči kan d tilisa i yellan gar-asen ; yella wasif gar-asen. Ameskar ticki ara yaru iḍrisen ullisen imazrayen ur ilaq ara ad ibeddel amezruy. Amaru ilaq ad iqader tigejda, lsas n umezruy syin ad isugen tudert n yiwudam ara yili deg uḍris ; ayen yellan d amezruy ad yeqqim d amezruy. Tira taseklant n umezruy am lebni n uxxam, ad tezwwireḍ lsas akked tgejda syin ad uɣalen ɣer leḥyuḍ. Tigejda-nni d amezruy ma d leḥyuḍ dayen ara d-yesnulfu umeskar s usugen-ines. Win ara d-yesnulfun amezruy –ur yezmir ḥedd ad d-yesnulfu amezruy- wina d asekkak! Tzemreḍ ad d-sugneḍ neɣ ad tefkeḍ tudert i yiwudam n tesrit alaḥsab n liḥala n tudert n zzman ideg teḍra teḥkayt deg umezruy.

Tangalt: Ma neṭṭaf ungal Tilyanum. Awadem Yugurten agellid amaziɣ: anda-t umezruy unṣib deg-s? Anda-t usugen-inek aseklan?

Aɛmar Ulaɛmara: Ungal Tilyanum, yebḍa ɣef krad n yiḥricen. Aḥric amezwaru yettawi-d ɣef ṭṭrad n Yugurten, d ayen uffiɣ deg umezruy d wayen ɣriɣ deg udlis n Salust d wayen uffiɣ anda nniḍen. Tira n wungal amazray ur yeshil ara ilaq ɣef umeskar ad inadi s waṭas deg umezruy, d axeddim ara yeṭṭfen iseggasen. Taḥkayt n Yugurten deg wayen yura Salust, teḥbes mi akken yeṭṭwaṭef ɣer lḥebs. Nekk sugneɣ-d tudert n Yugurten mbeɛd tuṭfa-ines d wayen akk yedder mi yella deg ufus n lɛesker n Ṛṛum d wamek i t-selḥan deg tikli n Ṛṛuma (La marche du triomphe). Ma d aḥric aneggaru sugneɣ-d tudert n Yugurten deg tesraft ideg yettwaḥbes, deg-s tban-d tmuɣli n ugelli amaziɣ ɣef tmurt-is. Akka zemreɣ ad d-iniɣ aḥric amezwaru yebna ɣef wayen yeḍran deg umezruy ur yelli kra i d-rniɣ ma d sin n yiḥricen ineggura bnan ɣef umezruy meɛna d asugen, Sugneɣ-d amek ara yidir Yugurten deg talit-nni.

Tangalt: Tenniḍ-d tira n wullis amazray ilaq-as unadi ɣezzifen. Asetqsi-iw : acu-t uɣbalu iseg i d-tettawiḍ isallen ? Acu-tent teɛwinin i tsexdameḍ i tira-inek taseklant n umezruy ?

Aɛmer Ulaɛmara: Tira n yiḍrisen n umezruy ilaq ameskar ad yissin amezruy seg yixef ɣer yixef. Ttnadiɣ deg yidlisen i qqareɣ, mi sliɣ yella udlis ɣef umezruy ad nadiɣ anda ara t-afeɣ akken ad waliɣ ayen yuran deg-s. Ttnadiɣ deg temkerḍiyin yesɛan idlisen s wazal-nsen ɣef umezruy. Ṭṭaqa n yidlisen n umezruy i ɣriɣ d wid i d-suqlen seg tutlayt talatinit am yidlisen n Titlive, Sisifru… Sḥasfeɣ! Ur ɣriɣ ara Talatinit, ur ssineɣ ara ad tt-ɣreɣ wamag tili d agerruj i yefren deg yidlisen n tmurt n Ṭelyan ɣef umezruy n yimaziɣen.

Awi yufan adabu azzayri, Aneɣlaf n Yidles ad d-yexdem tarbaɛt ara ilemden talatinit, ad ten-ceggɛen ɣer Ṭelyan akken ad d-skeflen agerruj yefren deg yidlisen yuran s tlatinit yellan deg temkerḍiyin n Ṛṛum, ad aɣ-d-awin isallen ɣef umezruy d tɣerma-nneɣ ad d-megren akk tamussni yefren din.

Tangalt: Imeɣriyen yeɣran akk ungalen gan tamawat belli ungal « Abrid n tissas » yemgarad ɣef yidlisen-nniḍen deg tutlayt d uɣanib. D acu-tt lbaḍna n waya ?

Aɛmer Ulaɛmara: Abrid n Tissas uriɣ-t akken i t-id-yenna Mesɛud Ulaɛmara, ur as-beddleɣ ara i wawal-is d aseggem kan i seggmeɣ tira. Uriɣ ayen i d-skelseɣ deg tesfifin. Mesɛud Ulaɛmara d baba! D imḍebber n ukabar n PPA di Micli armi d aseggas 1954. Baba, uwten-t yirumyen deg 1947, sɛeddan-t deg lbeḥt. Yella daɣen d imḍebber ɣef tenmeslin (ateliers) ixeddmen leslaḥ deg lwiliya tagrawliwt tis 3. D amezwaru i yeẓran Ɛmiruc asmi i d-yusa asmi i d-yekcem deg 1955. Mi tefra tegrawla yerra-t Ben Bella ɣer lḥebs Tazult n Lumbaz armi 1965. Yella d imḍebber n ujmaɛ n leslaḥ deg FFS deg 1964.

Tadiwennit yega-tt Lyes Belaidi