Amek ara yeḥbes tira, netta yufa iman-is deg-s am ugrud-nni itteṭṭḍen tabbuct n yemma-s. Yekcem deg tzerbatin n yiḍelli, tizerbatin i as-iɛerqen… yufa iman-is deg unemḍer ger tewriqin..
.. Ur inuda ad inaqel tilisa n tira wala tid n yiman-is. Yedda kan tikli n uxeclaw mi ara t-yeddem waḍu neɣ mi ara t-nehṛen waman. Iḥemmel tira, tira tḥemmel-it. Netta di tilawt, ala tira i d leslak-is… d tabridt ara t-yawin ɣer yiman-is… d taɛeqquct n ddwa ara isegnen cwiṭ aqraḥ-ines.
(sbt. 102)

Ungal  Tiṭ d yilleḍ  yebda s tewriqin yuran, yedda d yezzi ɣef tewriqin. Ifukk s tewriqin-nni. Ger unalas d tedyanin yezḍ uferrug n uɣanim, yal aɣanim d tazgert. Tamudi n ɛecrin waxfiwen, analas yesmezgir gar-as n wid yuran tiwriqin-nni. Azwel amenzu “nettat, netta d nekk” yeszwer-d tikti tagejdant n way-en ara iḍefren ixef-agi deg wungal. Ixef wis-sin yessken-aɣ-d tawuri n unalas ger tewriqin-agi, “Nekk zgiɣ qqareɣ”. Amzun akken yekkes ɣef yiman-is tamasit n yineḍruyen iɣef tewwin tewriqin-nni. Ɣas akk-nni sya ɣer da, di tira n wungal, iqarr- d s tlelli-s deg wefran n tewriqin iɣef ara d-yawi d yeḍrisen i d-yessedda. Am wakk-nni i d-yefka deg yixef aneggaru taḥawact tawezlant ɣef way-en yeḍran.

Ungal s timmad-is ur yeḍfir ara talɣa tamagnut n wungalen : yiwen unalas, neɣ sin, d wezrar n tedyanin ara yeḍfer usefruri n tegnatin d tifrat. Mi yedda deg-s imeɣri, ad yaf ungal yesdukel tlata yinalasen d ifeṭṭiwjen. Ttenṭṭagen, yal wa tama-s, yal wa lǧeṛṛa-s. Mi mlalen di ka n tegnitt, am Ṭawes d umuḍin neɣ Ṭawes d uwudem “nekk”, ad neṭṭgen tikelt nniḍen. Yal wa amaḍal-is.

Tajmilt tamenzut i wemyaru-analas “Nekk”, imi tira s uwudem “nekk”, mačči d tin isehlen. Tira s “nekk”, ula s “nekni”, tessasay-d tifukal d tilas n usemres n umaḍal n tektiwin d yixemmimen n yiwudam nniḍen, tessasay-d daɣen aqeṭṭeb aseddad i yineḍruyen akken ad yamen imeɣri belli d tidett.

Ungal-agi yecbek. Yessemlal amyaru-analas, Ṭawes tafremlit d Umuḍin-nni. Tira-s teffeɣ d asmezger ger tiwriqin n Ṭawes d tewriqin n umuḍin d tesleḍt n “Nekk”. Wagi yesmekta-yi-d wungal yebruzzɛen “Aɣesmar n Qabil”[1] n Edward Powys Matters (1934) i yeqqlen d timsizzelt azal n lqern ayagi, anwa ara d-yafen amek myezwarent tewriqin-is.

Tidyanin timenza ṛuḥent d udrigen yiwudam-nsent syin ɣer da yefra yisem n tafremlit, d Ṭawes; d acu kan ur frin ara yismawen n umuḍin d umejjay. Yiwen d addad-ines, wayeḍ d tawuri-is. Ur yefri ula d isem n wemyaru-unalas “nekk”, imi yettekki d inigi ɣef tira n wungal d usefruri n tedyanin deg wungal. Ur d-yenni ara d acu-t, anagar yura ungal, yeɣra tiwriqin-nni, d asdawan teqsed-it Ṭawes. D “nekk” i imeslen ungal seg way-en yeɣra di tewriqin-nni.

Deg yixef wis-3, i bdan yineḍruyen n wungal s timmad-is. Ixef amenzu d wis-2 ssan-d i tedyanin s tudrigin, amzun d asemḍi kan: Ṭawes ur t-tessegzi ara wi tent-yuran, amek i tent-yura, i wumi tent-yura, acḥal yid-sen wid d tid i tent-yuran. Amzun d taɣdaḍt n wesdawan di tɣuri-nsent d tikci n tmuɣli-ines fell-asent. Dɣa asdawan, “ṛuḥ kečč tura fru-tent weḥd-k”.

Amyaru-analas yerra-tent d ungal ilmend n way-nni yuran deg-sent, mačči akk. Yewwi imeɣri deg ufus, yettak-s ineḍruyen abruy abruy. Ttafen-ten-id i-sin, am “nekk” am imeɣri, deg yiwet n tegnitt. Amzun yettkacaf tuttriwin n yimeɣriyen, yettarra-d fell-asent mebla ma yeṭṭef-itent-id neɣ yemmuger-iten-id nitni s timmad-nsen.

Ma d tiddi n wungal-agi, tṛuḥ ɣef snat talɣiwin : aḥric d amullis s tedyanin d yiwudam, aḥric d asekti s tedmiwin d tesleḍt n unalas d wid yuran tiwriqin-nni. Iqarr-d s tdiwennit di temlilit ger wemyaru-analas « nekk » d Ṭawes, timlilit n Ṭawes d umejjay neɣ ger yemẓuren n umuḍin yettnamaren tineggas d tatut. Deg yidis nniḍen, ungal-agi yebna d irmuyen am yisser n tregwa, yal amyaru yessurug ɣer terga-s. Yal yiwen yettaru tabaḍnit-is, ur llin wiyaḍ, ur ẓrin win i wumi uran ma ad att-iɣer. Ula d amyaru-analas “nekk” yettaru ayla-s s yiceqfan n “netta” d “nettat”. Yal wa targa-s, tiwriqin-is.

Tinfaliyin deg wungal urant s teqbaylit timserreḥt d tugniwin tubrizin d yineḍruyen n tmeddurt  n menwala. Yessers-d wemyaru-analas tamukrist n wungal di tazwara s ṣṣehd. Yemla-d deg wezwel amenzu tudrigt n yimudam igejdanen, ala isem n Ṭawes i yefran ɣer sdat, yessemnenni ɣer-sen tiwriqin ara yefru. Syinna yebda yettawi yettarra ger tnebdar d tesleḍt-ines ɣef yineḍruyen n tewriqin d wamek mqadwan. Yebḍa-tent daɣen ilmend n lkaɣeḍ, n tira n bab-nsent, ma dduklent d tiyaḍ neɣ d tilelliyin.

D acu kan, yal amyaru n tewriqin yefka-d udem n unalas n yiman-is d tedyanin-is d uxemmem-ines. Ulamma amyaru-analas, s yisem-is d asdawan amaslaḍ n tewriqin, d netta i d-yuran ungal, yeǧǧa talɣiwin n tibbiyin n yeḍrisen ur beddlent ara, ama d asekti, ama d ineẓman, ama d asḥissef, ama d isirmen n wid tent-yuran. D tinebdar. Iqarr wemyaru-analas deg usebter 181 s wuguren i d-yettmagar di ferru-nsent: “Yuɣal wallaɣ-iw d annar n yiseqsiyen. Tiwriqin aṭas. Ta tedda d tiyaḍ; ta tnufeq ɣef tiyaḍ; kra nnulfant-d ger tewriqin nniḍen. Taḥkayt mačči yiwet. Amsawal mačči yiwen. Ula d iwudam, ttemcabin”. Yefren deg-sen tiwraɣin, tiqehwiyin, tid n ger tezmamin, tilelliyin, tid yellexsen d imeṭṭi, tid ixelḍen, tineggura,… rnu tiwriqin “tiyaḍ”.

Ttwaliɣ ungal-agi d “agteɣri” n yiɛeẓẓugen : yal analas s teɣri-ines, imi ur zdin ara amǧadel gar-asen. Ur gtent ara tegnatin ideg mseflden udem-allen. Ur ẓriɣ wi d-yeǧǧan awal-agi : “Tira tettak anzi ɣer tinnufra n tmeṭṭut weḥd-s”, war-lqibla, neɣ awal nniḍen “Tira d tiɣwisin d ineẓman di tsusmi”. Akk-agi yal yiwen yettaru i yiman-is, di tekwatt-is. Ala amyaru-analas “nekk” i yeqqaren i wiyaḍ, la Ṭawes, la amuḍin-nni ladɣa. Ugaɣ ula d Ṭawes ur teqqar ara tiwiriqin i tjemmeɛ di texxamt n umudin. Ṭawes-agi d aseḍru iɣer ssawaḍent tedyanin n wungal. Rnu taɣawalt n yineḍruyen deg wungal tettban ẓẓayet di tazwara, d acu kan, simmal yetteddu wungal simmal ttɣawalent tegnatin.

Ungal Tiṭ d yilleḍ meṛṛa yezzi am twinest ɣef umuḍin “netta” yettnaɣ d weqraḥ d tatut, Ṭawes tettnaɣ akken ad d-terr takatut n umuḍin, d wemyaru-analas yecqirriwen asefruri d tlufa n yal yiwen deg-sen.  Yal imeɣri ad yaf deg-s tugniwin n umaḍal amiran i tedder tmetti-nneɣ.

Ad buddeɣ i yal imeɣri awal-agi n wemyaru “Taɣuri, ma teqqim kan d taɣuri, tettuɣal d tatut; tira tettales-as i tidett talalit, tettarra-tt d takatut tamaynutt, tettarra-tt d tudert tamaɣlalt yettɛawanen tamuɣli ur ḥebbsent tderray n yilleḍ” (sbt.34).

Nnaṣeṛ Uqemmum

_____________________________

Tiṭ d yilleḍ ‑ Ay-en i d-qqarent tewriqin
Tiẓrigin Imtidad – 2022 

[1]La mâchoire de Caïn”, 1934.

Ar ass-agi, deg umaḍal meṛṛa, ala ṛebɛa n medden i yessawḍen ufan-d amyezwer n yisebtar-is.