D berkukes ara ččen ass-a wat wexxam. Tufa-t deg tḥanutt, d berkukes n tḥanutt. Ass-a fiḥel ma tfetleḍ ; idrimen kan, a d-tawiḍ s kra bedren yilsawen. Segmi d-ṣubben, aseggwas-aya tura, ar temdint, yewwi-ten-id uγrum, ur εriḍen seksu, ur εriḍen tiεesbanin, ur εriḍen afettet… Lmaqarun, lbaṭaṭa, ṛṛuz, la pizza, akka kan i tettezzi. Wali tura : ddu deg lkaṛ-a, s yiγimi naγ s yibeddi, ṣub, ali ar wayeḍ, kcem ar lbiru, hember tmanya tsaΕtin, azzel ar lkaṛ, ṣub, ali ar wayeḍ, ṣub, εeddi ar uγerbaz a d-tawiḍ arrac, kcem ar tḥanutt a d-teqḍuḍ kra, ldi tawwurt n wexxam, ssired iḍarren, εnu takuzint, sserkem-ed kra n lmaqarun akken d ameγbun… Anda-k, ay akud ?
Nettat tessewway, argaz deg tmesrit iqqim d warrac. Acu teγram ass-a ? Anda tessawḍem ? Aqcic ibedd sdat n lqefs iqqar i wefrux aha cewweq-aγ-d ihi ciṭṭuḥ, ma tcewwqeḍ-aγ-d ciṭṭuḥ, a k-d-fkeγ kra i tεebbuḍt-ik. Taqcict tettak i yiselman n wexxam ad ččen, teqqar-asen ddut akken ddan waman.
Tesres takasṛunt, tbed γaf umnaṛ n tkuzint, tettmuqul deg twacult-is, yecmumeḥ-ed wudem-is. Hatta ṛṛeḥma ! D acu ara d-ternuḍ nnig waya ? Ad ččen, ad swen, ad ssiγen tiliẓri, a d-ṭṭfen tinna n tmaziγt, ad feṛṛǧen, ad ssirden tuγmas, yal wa ad yeεnu usu-ines.
Mara tesres iman-is, a d-terr taduli, teẓra win d wi tezdi ussan d wuḍan, a d-ires ufus-is γaf tayett-is tayeffust, a d-iṣub ar tedmarin. Taksumt-is ad tefriwes. A d-iṣub ar tεebbuḍt, ar tmesruqt tayeffust. Tafekka-s ad trekkem. Hatta ṛṛeḥma ! D acu ara d-ternuḍ nnig waya ?
…
Ur iban d ass naγ d iḍ. Deg tmesrit. Tesres iγsan-is γaf ukanapi, mmi-s illa ibed ar lqefs. Ur tettakwi, afrux-nni issenser-ed ur teẓri amek, ikkat ad iffeγ seg uxxam. Yettferfir, aqamum-is d wafriwen-is ttiγwzifen, ttnernin. Ittezzi, ittezzi, ha-t terra-t-id tewwurt, ha-t yerra-t-id usfaylu. Mi iwala ur yelli ubrid i tuffγa, immeγ-ed γaf teblult n tyemmatt, issenta deg-s aqamum, iqqim akken. Afriwen kkaten, aqamum iγγaz deg tecriḥt n tmeγbunt. Tewwet, tewwet a t-id-teqleε, ulamek. Yuzzl-ed imir mmi-s, iṭṭef deg wafriwen, ijebbed, ijebbed armi t-id-issedda. Din-din izzi-d γur-es wefrux, issenta-yas aqamum ddaw n tmeẓẓuγt, ikerrez a d-yerr ttaṛ. Tuṣṣaḥ ansa ur s-d-sellen : “Serreḥ-as ! Serreḥ-as, ay amcum ! Ayuh ! Ayuh ! A tasa-w, a mmi !” Yebda wusu izellez, yuki-d wergaz mexluli.
– D acu, a tameṭṭut ? D acu i kem yuγen ?
– Ayuh ! A baba-yemma !
– D acu i kem-yuγen ?
– Ah ? Kra ur yelli, kra ur yelli… D afrux-nni kan… Azekka a t-nessufeγ, wa yebγa yawi-t.
– Afrux-nni ? Acuγer akka ? Ha-t-an ṭrankil deg lqefs-is.
– Awwah, awwah ! Nniγ-ak azekka ad yeffeγ axxam-a.
– Aha tura, ad neqqwel ar yiḍes, azekka ad yali wass.
…
Mi teṭṭef abrid ar lbiru, terfed allen-is ar yigenni, teṛεaεec. D acu-ten, yisigna-ihin ? A tawaγit, a tawaγit, yella kra ara d-yeḍrun ! I wegwlaf-ihin daγ n uẓerẓur yettlawaḥen, yettleγwayen am tgertilt n leḥrir aberkan ? Ttwaliγ yeffeγ-iten leεqel, ttferfiren yeffes-zelmeḍ, sawen-kwessar, ttemyiwwaten. Wid ur neǧhid ttmarayen-d am lehwa γaf uqerruy-is, γaf tuyat-is, γaf uεrur-is, γaf yiḍarren-is. Tbedd, teffer udem-is ger yifassen. Mi d-teldi allen, taf igenni d azegzaw, asigna ur yepnuḥ. I uẓerẓur-nni, anda yeqqwel ? Tikkelt-a iwwi-d a d-tẓer taṭbibt-is, ulac din aṛaǧu.
– Allo, Docteur.
– Allo, anta-kem ?
– D…
– Aha kan, d ayen εeqleγ-kem-id. Tettwaliḍ iγli-d yiḍ, a tameṭṭut n lε
– Ilha ssmaḥ, a Docteur. D ayen tewweḍ tfidi ar iγes, iqqwel-iyi-d daγ ugejdur-nni… Ttwaliγ ayen ur nelli… naγ ahat d ayen yellan… D isigna… d aẓerẓur…
Teẓra a s-d-ternu ddwa a tt-tessemlelli, a tt-tesdubbez, ahat ad tres kra n wussan, ma d aṭṭan amcum ad iqqim yeẓẓa deg-s. Ddwa, tennum ; i tugad d ssbiṭer, d ssbiṭer n wid i tt-iččan deg wallaγ. Tugad a d-tegwri anda d-yegwra jeddi-s. Mi ara terzu γur-es, a t-taf sellaw yiferr-is, yezzuγur deg yeγsan-is. Tura mi tt-id-yuγal ugejdur-nni, tettwali iman-is deg umkan n jeddi-s. Deg texxamt-nni, deg wusu-nni, γaf ukwersi-nni n wuzzal, sdat n ṭṭabla-nni n wuzzal, ger yifassen n yimejjayen d tefremliyin.
…
– Nniγ-am, a tameṭṭut, henni iman-im. Sew kan ddwa-m, teqqimeḍ ad testeεfuḍ. Anef-iyi, i nek, a d-ssewweγ, a d-dhuγ d warrac.
–Awwah-iwwah, ay argaz. Nniγ-ak kra a d-yeḍru, w’ur numin ad a ten-iru…
– A ccafuεa !
– Akka am kečč i ttaḍṣan fell-i deg lbiru… Qqimat kan… Isigna-nni… Ifrax-nni… I d-iteddun, I d-iteddun ! Ayuh ! Ayuh !
– Isigna-nni… Ifrax-nni… D kem kan i ten-ittwalin, wi. Anaγ akken i nella nteddu iḍelli deg ubrid ? Kem teqqareḍ tettwaliḍ ayen tettwaliḍ, nek kra ur t-walant wallen-iw.
Llan teddun deg ubrid. D taggara n yimalas, tignewt d talelluct, izwi-tt ubeḥri iḍ-nni yezrin. Ffγen deg ṛebεa ad kksen γaf wul, ad ttun lehwa-nni i ten-yeǧǧan ḥejben deg uxxam. Arrac ar sdat ttazzalen, tteglilizen deg yiger, nutni ar deffir teddun deg ubrid yiwet-yiwet kan. Ddan akken ciṭṭuḥ armi slan i warrac ttnaγen, ssekren tabuεeyyaḍt. Yuzzel wergaz a ten-ifru send ad msenγen. Mi d-izzi ar deffir, yaf tameṭṭut tbed, tamuγli-s d asawen, teqqur s yibeddi, ula d anẓad ur yettemḥiḥid deg-s. Iqqwel γur-es, iṭṭef-itt deg tuyat, tsers-ed aqerruy-is γaf yedmaren-is, teṭṭerḍeq d imeṭṭawen.
– Ttwaliγ illa kra ara d-yeḍrun, kker kan ad nbeddel tamurt, ay argaz.
– D acu ara d-yeḍrun akka ?
– D acu ara d-yeḍruuuun ? Ha-t-aya iteddu-d, ḥeḍru-t-id… D absis ara d-iγlin…
– D absis ? A ccafuεa d lemqila !
– D abruri… Annect n wukkimen… Ha-t-a iteddu-d…
…
Qqwlen ar yixeddim, qqwlen ar ssirk-nni. Ddu, azzel, kcem, hember tmanya tsaεtin, ffeγ, ddu, azzel, kcem, akanapi, takuzint, arrac, iselman-nni deg ukwaṛyum-nsen, usu, kker, ddu…
– A yemma, acuγer i tefkiḍ afrux-nni ? D acu i m-yexdem, meskin ?
– Ttixer-iyi i wefrux, ur yi-t-id-ttader ara mulac a d-yali daγ ujenniw-iw ! Ur k-caḍen ara yiḥutiwen ? Ha-ten-idak : yiwen, sin, tlata…
– Yiwen, sin, tlata naγ amelyun ur yi-d-tewqiε ara deg widak-ihinna, deg yibeεεac-ihin n waman ; nek, d afrux-nni kan, teẓriḍ d win kan i pḥibbiγ.
Seg wakken yerḥa weqcic, iqqar-as-d wul-is sseγfel-iten kan, ḥti-yas-tt i ubuqal-nni n ddjaj s kaṛati, tesdegdegeḍ-t, ur d-tettegwray ula d rriḥa n uḥutiw deg uxxam-a. Imi d afrux iṛuḥ, d acu i s-d-tecleε, netta, deg wayen nniḍen ?! Iqqwel immekti-d ayen i sen-d-inna baba-tsen i netta d weltma-s : yemma-tsen tenṭerr, ur ilaq ara a s-teddun deg nneqwma. Anef-as i tinna n ukwaṛyum d yiselman-is, yuzzel iddem-ed ddabex, iffeγ ar wefrag ittedribli iman-is, tikwal, tikwal a t-iṣṣerbek ar lḥiḍ ad iffeγ wemcum.
Iḍ-nni, tameṭṭut tgen armi yuli wass. Ma d argaz, sin iberdan i d-yuki, isfiqqid-as. Mi tt-ittwali akken terked, iqqar ahat d ayen yeεya lhem ; tegwra-d deg ufrux, a d-nini iṛuḥ d asfel, d aya… Iḍ i t-id-iḍefren akken daγ. I ma yella d tidett yeεya lhem ? Argaz, iqqwel-it-id ciṭṭuḥ usirem, irra-d taduli, iger aqerruy-is ddaw n llḥaf, ers-ed, ers-ed, ay iḍes.
…
Ur yefri d ass, ur yefri d iḍ. Teqqim γaf yejdi, ifrax ttlawaḥen deg yigenni, abeḥri yessebruqul aman, aman tthuzzun tiflukin. Ha-tt-a ṛṛeḥma ! D acu ara d-ternuḍ nnig waya ? Tamuγli-s teffel akin i yilel, teffel akin i yigenni… Teqmec allen-is. Ha-tt-a ṛṛeḥma ! Mi tent-id-teldi tettwali deg waman necfen, am akken d tiselbi i d-innulfan deg uεebbuḍ n yilel. Yettcuffu, yettcuffu, yettali armi d-yembeεezzaq, yeffeγ-ed seg-s yiwen weslem d adrar, ikka-d nnig-es, ittṣubbu-d ciṭṭuḥ, ciṭṭuḥ aqemmuc-is γur-es ad tt-iskwef, a tt-issebleε. Tezzenzel deg wusu, teqqim-ed fell-as, idmaren-is, tekker deg-sen tmes.
– D acu kem-yuγen ? Ur ttugad, ur ttugad !
– A yemma n tεebbuḍt, a yemma n tεebbuḍt !
– Ur ttugad, ur ttugad !
– Nniγ-ak, ay argaz, ad nṛuḥ kan sya… D tawaγit tameqwrant i d-iteddun.
– Eǧǧ-aγ tura ad ngen tasaεett naγ azgen, azekka ad yali wass.
Azekka-nni ttilifunin-as-d seg lbiru. Azzel-ed, tameṭṭut-ik teshetrif, ur nefhim tigert. Tekkes-ed taγwect-is : Ha-tt-aya tetteddu-d twaγit, i tettiṣṣiḥ. D tawaγit tameqwrant i d-iteddun. Teggumam a yi-tamnem. D absis ameqwran i d-iteddun, abruri d ukkkimen… Nniγ-ak ur nefhim tigert… Azzel-ed ad tawiḍ tameṭṭut-ik, a tt-tawiḍ srid ar umejjay… Annect n wukkim, ur nefhim tigert, asmi ara yeṭṭerḍiq ubruri deg yiqwerray-nwen teqqwlem-d γur-i… Tekkes-ed taγwect-is, yiwen ur izmir ad iqqwel ar yixeddim… D ṭṭbib kan naγ d ssbiṭer ! Tenṭer, tenṭer, mačči d kra i tenṭer. Azzel-ed ar tmeṭṭut-ik, azzel-ed, ṭṭbib, ssbiṭer, a ccafuεa, a ccafuεa, azzel-ed…
Yuzzel, yewwi-tt ar teṭbibt-is, tefka-yas-d ddwa, tres ciṭṭuḥ, ma d awal, tugi a s-tebru. Adrar yes-neγ, adrar yes-neγ ! Ad neqqwel ar taddart, mara naweḍ a k-d-iniγ anda ara neffer, ad nemneε seg twaγit. Ma d wiyiḍ, anef-asen ad ṛwun ṛṛay-nsen… Argaz yerfed, yesres, mi d-tewweḍ taggara n yimalas, iger tawacult-is deg ṭṭumubil, d abrid ar wedrar.
Mi wwḍen ara taddart, ters-ed talwit, a s-tiniḍ beddlen tamurt. Iṭallay deg tmeṭṭut yeqqimen ddaw teslent, tečča-t twehhimt. Ur yelli d tin akken n wussan yezrin ; kra yellan deg-s ires , d udem-is, d idmaren-is, d ifadden-is… I ma yella d abeḥri n wedrar kan i tt-ixuṣṣen ? Tura mi tufa iman-is, ad nernu azekka, ad neṭṭef abrid d yiḍ, sellazekka ad neqqwel ar yixeddim amzun werǧin i d-yeḍri kra. Tura mi yestehna deg tmeṭṭut, ad iεeddi ad izdew ciṭṭuḥ, s yin ad yawi arrac ar teqwirt ad neqcen, ḥemmlen ad wwten taqabact.
Mi d-yuki, iffeγ ar teslent, tameṭṭut ur tettnuḥ. Deg uxxam, ulac-itt, ddaw teslent ulac-itt. Isteqsa arrac, ur ẓrin ara. Neǧǧa-tt teqqim ddaw teslent i tili, nuzzel ar tala, mi d-neqqwel nufa-tt-id tefferfer. Ikka-d akw tizenqatin n taddart, win i d-immuger isteqsa-t, yiwen ur tt-iwala. Izzi ar lḥaṛa, iqqim ar tewwurt n beṛṛa, yettṛaǧu. Ha-ta iεedda-d weslif-is γaf userdun. Ha-t-an tbanem-d. Amek tettilliḍ ? I warrac ? Aql-ak tettwaliḍ, wwiγ-ten-id a d-mmektin taddart. I Madame ? Sliγ rqiq lḥal-is ussan-a… D nettat i yi-d tufiḍ ttṛaǧuγ-tt. Snat tsaεtin-aya tura, ur d-iban lateṛ-is. Öǧu, ṛǧu kan… Mačči d tihin i d-iteddun akka nettat d wemγar ?
Nettat d umγar. Teddun-d luhu-luhu kan. Teddun-d ttmeslayen. Seg sya γer da ad ssusmen, ad ḥebsen, amγar-nni ad isxentwic deg wakal s tεekkwazt-is, nettat ad teṭṭef aγwesmar, ad t-tetthuzzu zelmeḍ-yeffes. Ad qqwlen ar tikli ad ttmeslayen, ur walan win yellan deg ubrid, ddaw webrid naγ nnig webrid. Bu userdun iffel tura i tewrirt, argaz din kan ddaw teslent, iṭṭef aγwesmar, itthuzzu-t kwessar-sawen, ittmuqul deg wid i d-iteddun… Illa kra ara d-yeḍrun i d-teqqar, illa kra ara d-yeḍrun.
Azekka-nni, mi iεellem lefjer i ten-id-tessker, d abrid d asawen. D amγar-nni ziγ i s-d-isseknen anda ara ffren. Zik, netta d jeddi-s am yiḍudan n ufus. Tanegwḥelt γaf tayett, ddu ma ad tedduḍ. Aṭas seg yemdukal-nsen i yeγlin γaf wakal-a ; nutni gwran-d, nutni menεen. Neqqar kan menεen. D tidett ihi yezmer yiwen a d-yini menεen ? Ad imneε win yeṛwan tiyiti n ukeṛṭuc ? Win iwalan idammen mi ttazzalen d isafen ? Amγar-nni irefd-ed iman-is seg mi tefra, ma d jeddi-s, seg wakken qerriḥet tyiti i s-yersen, iḥerrek wakal-is, umeγbun, armi d-igwra deg ssbiṭer n wid-nni yeččan lekwaγeḍ-nsen. Ar yefri-nni i tt-yewwi wemγar ass-nni yezrin. Din i llan tteffren netta d jeddi-s asmi tekker tmes n tegrawla. Din ara teffer, nettat d wergaz-is d warraw-nsen.
Ha-ten-a kecmen, sersen aεwin d wayen i d-εebban nniḍen, qeflen anekcum n yefri s yeblaḍen. £as akken siwa kra n yiẓenẓaren n yiṭij i d-ikeččmen seg yimecqiqen, tella ciṭṭuḥ n tafat ; arma yeγli-d yiḍ ara ssiγen taftilt.
– Amarezg-nneγ, amarezg-nneγ, twennεeḍ-aγ-d imuṛas, a tameṭṭut ; terriḍ-aγ d imdanen-nni n Nyanderṭal.
– Ay argaz-iw ur neẓri, yif-it Nyanderṭal wala ad iṭṭeṛḍiq websis γaf yiqwerray-nneγ.
– Absis, ih… Iεeqqayen n ubruri annect n wukkimen, naγ ?
– Annect n wukkimen naγ ugar. Nek tedduγ ttweṣṣiγ, tugim akw a yi-tamnem. Wali ihi amek i tebda tettibrik ddunnit deg uzal qayli.
Yufa wergaz d tidett : anda-k, ay iṭij-nni n zgellin ? Ittwali γlint-ed tillas timḍellas deg uzal, igenni yemmar-ed d ukkimen γaf tmurt. Kra ur yemniε : d aqermud, d aḍγaγ, d asγar, d ṭṭumubil, d lkaṛ… Ṣṣerbek ! Ṣṣerbek ! Win tuγ beṛṛa, ma ḥuzan-t yeγli, tukkra ur telli : d amdan, d amcic, d uccen, d afrux, d aqjun, d aγyul, d aserdun, d tayaziḍt, d taγaḍt, d tafunast, kra ur yemniε.
Wid yellan deg yexxamen, yewwet-iten wezger. Absis. Absis-nni n zik, ssnen-t, winna. Ma d agejdur-a, werǧin i t-walan ulamma deg tirga-nsen. Wid ixeddmen d “tbuhalit”-nni, akken s-qqaren, ttmektayen-d ass-nni deg i tettsuγu deg lbiru ansa ur s-d-sellen, qqaren-as ihi ta tettkacaf, ta, d akacef i tettkacaf. Meqqar nettat, ma ssufγen-tt seg yixeddim, illa wayen s ara d-tesseγli aγrum-is, a tt-id-εennun seg yal tama, wa d aṭṭan ma ad yeḥlu, wa d akayad ma a d-yawi, ta d tarrawt ma ad tarew, ta d arcal ma ad tercel…
Nettat deg yefri tekkummer deg teγwmert, teṭṭef aqerruy-is ger yifassen-is, nbec-itt naγ qqim, tekref, teggugem. Ur tsell i wergaz-is, ur tettwali arraw-is amek i sen-teḍra. Yekcem yiḍ deg wass, ur yefri d win naγ d win. Akud am akken yekref uma d netta, teεreq-as tikli.
Yessaγ taftilt, yesγam-ed arraw-is, wa γaf tgecrirt, wa γaf tgecrirt, iḥṛes-iten-id ger yiγallen-is, yettṛaǧu. Mi d-yebda uεebbuḍ ittcetki-d, ikkes-ed seg uεwin ad qewwten taṛwiḥt, iffi-d seg tgamilt ad jeγwmen tiqit, yettṛaǧu ad yali wass, ma yezmer yiwen a d-yini yella wass, yella yiḍ deg tgelda n ubsis-d-ukkimen.
Yettṛaǧu, ttṛaǧun. Uṛǧan tin tuṛǧa Tteryel γas ul yettṛaǧun yuyes. £lint-ed tillas yerna-d usemmiḍ. Issaγ times, deg-s ad ẓẓiẓnen, deg-s ad dhun. Itthuzzu arraw-is, isfiqqid i tmeṭṭut-is, iqqar deg ul-is anda teddiḍ ad yali wass anda teddiḍ ad yali wass anda teddiḍ ad yali wass anda… Akken, akken armi ten-yewwi yiḍes.
Mi d-yeldi allen, mmugren-t-id yiẓenẓaren n yiṭij, iqmec-itent ar d yennam d tafat. Ikker fell-as, ikkes-ed yiwen weblaḍ seg wid iqeflen ifri, tluεa-t-id tmeṭṭut :- Rnu ihi kkes-ed yiwen.
–Anwa ara d-nekkes ? Azelmaḍ-a naγ ayeffus-a ?
– Kkes-ed kan… Naγ kkes-ed ayeffus-nni ahat ad nerbeḥ fell-as.
– A d-kkseγ wis sin naγ ad rreγ amenzu-nni kan ? Ma nniγ-am εewqeγ, kukraγ ayen ara waliγ…
– Kkes-ed kan, kkes-ed ad nwali anda tessaweḍ ddunnit, ad nwali ma yella kra i d-yeqqimen.
– Teẓriḍ d acu ara d-yeqqimen, a Lalla ? D berkukes ara d-yeqqimen. D berkukes-nni n tḥanutt, d winna ara d-yeqqimen.
Amer Yidir
Lpari, Dujember 2023