Deg useggas 1934, Mousa Salama yura yiwen udlis, azwel-is: “D acu i d taleslalit ?”
Adlis-a d agraw imagraden. Gar yimegraden-a, win iwumi-semma : Tutlayt d tleslalit . Tazwara n wawal-is yuwi-t-id ɣef lḥala n Europ deg tallit talemmast d wamek id-tlul Tleslalit:
“ Europ deg tallit talemmast tekbel-itt tmesgida, ayen yenṭerren nezzeh, d idles. … Asufeɣ n yidlisen akked uselmed n warrac, akken kan ad xeddmen ɣef tmesgida. Tamesgida ɣur-s yiwet tutlayt(talaṭinit) deg Europ merra, d tutlayt ur yettmeslay yiwen, seqdacen-tt kan deg tira. Maca, aṭu n timunent id-tsuṭ tleslalit, yeldi-d abrid i Machiavelli yessenṣel-d tasertit i tmesgida, yerra-tt i yiman-is ; Galilei yessenṣel-as-d tasṭrunumit, yerra-tt i yiman-is ; yerna Louther yessenṣel-as-d ula d ddin.”
Europ ur teqqim ara akken ; tettwaɣ? Tseggem?…Dacu i yeṭran?…Moussa Salama yenna:
“Seg Louther lulen-d leǧnas(iɣlan) asmi id-yessuqqel “Linjil” ɣer Telmant, yerra tamasiḥit d taɣlant. S wakka iga azal i tutlayin i yellan ur ttwarunt ara, ur ttuslemdent ara deg yiɣerbazen.
Teɣli Tlaṭinit, ulint-d tutlayin n yiɣlan(leǧnas) n Europ, qqlent d tutlayin n ddin, n tmussni d yidles.”
Amakken yekcem ɣer wallaɣ n yimeɣri i iɣilen taluft ur telli d tin yuεren:
“Imenɣi gar tutlayin n leǧnas-nni d tutlayt n ddin( talaṭinit) ur yeshel ara!
Tiɣimit i teqqim tutlayt-ayi selmaden-tt d iɣil deg tesdawiyin n tmura n Europ, gar-asent Fransa d Lalman, awalen d tenfaliyin n leqwanen qqimen akken s tlaṭinit, aya yesbanay-d lǧehd-is, yesbanay-d belli iɣerfan n Europ kerrcen uzzal deg umennuɣ-nsen mgal tamesgida ; amennuɣ-nsen deg tal taɣult: timetti, idles…uma deg ddin yakan.
Mya iseggasen akka ɣer deffir, d talaṭinit i iteddun deg Usqamu Aɣerfan n tmurt n Hungariya.”
Ikemmel awal ɣef widak i as-yennan Europ acemma ur id-terbiḥ mi teǧǧa talaṭinit ; zeddi d tdukli, mara yili yiwen n ddin, yiwet tutlayt:
“Ahat qqaren-as Europ acemma ur t-id-terbiḥ mi teǧga talaṭinit i yellan d tutlayt n tira ɣer imusnawen merra, i mi yeqqel yal lǧens yettkel ɣef yiman-is, yerra tutlayt-is deg umkan n talaṭinit i izdin, isdukklen iɣerfan s yiwen n ddin d yiwet tutlayt.
Maca win ara isekden amezruy n yiɣerfan, ad yaf mačči akken. Msenɣen Igniziyen d Imarikaniyen, izdi-ten ddin tezdi-ten tutlayt ; imenɣan i yellan deg tallit talemmast, asmi yella yiwen n ddin yiwet tutlayt, ur d-llin ara deffir taleslalit.”
Amakken isemqabel sin leryuy, snat tektiwin:
“yegma wallaɣ-nneɣ yeqqel d ageraɣlan, nettxemmim amek ara d-naf tutlayt i umaḍal. Ɣef waya, amakken nenddem i yeǧǧan talaṭinit, neɣ tɣaṭ-aɣ mi tekmec, tettezzi kan deg tesdawiyin, deg tmesgidiwin.
Maca aḥulfu n tleslalit, d win i d aḥulfu n timunent; widak id-yekkren ɣran-d ɣer tmussni, ɣer tsekla, d ubeddel n tterbiya d tsertit ; ḥulfan s lḥerma d ccan i gan i tutlayin-nsen.Tamuɣli-nsen rran-tt ɣer uzekka, ur asen-tuqiε ara deg wayen i ten-icudden d wayen i ten-ijemεen.
Ukan Europiyen gan yiwen ddin, yiwet tutlayt nnig iɣlanen, tilaq Europ tura d yiwet tmurt tamanaɣt-is d Roma.
Timura i yuwin timunent deg Europ nεettabent, qqiment nnig lqern deffir taleslalit asnulfu d tira yeqqim s tlaṭinit, ttawin-d seg taεrabt d tgrikit, maca cwiṭ cwiṭ yegma lḥir n yal lǧens, teqqel i tal tamurt tutlayt-is, timunent-is, tutlayt-is.
Yessegra awal, yenna:
“Europ tenṣel ɣef tmezgida , tin n Roma, iiman alsawi yuɣ abrid ɣer timunent, msefraqen ddin d ddula.
Ddin-nni yellan yekbel kullec, deg tallit talemmast, yeqqel inser-as kullec.”
* TALESLALIT= Renaissance
El Hadi BELLA