Mi la ttheggiɣ adṛis-a, lliɣ selleɣ itezlit n « win i d-yeqqaren » ɣef « wid i d-yeqqaren ». Yenna-d kra n wawalen i d-cleqfeɣ seg usefru-nni imi d anamek-nni i yi-yellan di lbal, d ayen iɣef la ttxemmimeɣ imir-nni, u rufiɣ ara kan ansi ara as-kkeɣ i uḍris… Yessker-d awalen-nni am tkurt n wulmann taduṭ, d agzul n wayen i bɣiɣ ad t-id-aruɣ, am yifeṭṭiwej yessaɣen tafat i yeḍwan « abrid i ttunmedden » :

[…] Si lketra n yiberdan / Yeɛreq ubrid ilaqen
Si lketra n wurfan / Nɣunza wid ifaqen
Ggumman wid yeẓran / Wid ur neẓri d imsewwqen
Wid yettɣaḍen nnan / D yirtargit i aɣ-yeṭṭfen […]

Qqimeɣ imir-nni la tfelsifeɣ, la ttnadiɣ ad fehmeɣ anwa abrid ara aɣeɣ : tabridt n umsewweq ur neẓri neɣ abrid n win yeẓran yeggumma ad yesfezwi ! Cukkeɣ yiwen kan ara yesɛun lḥeqq ! Yiwen n ubrid kan ara yessuffɣen, d abrid n win yeẓran ɣas yeggumma ad yemsewwaq netta d win urneẓri.

Yura-d Mass Kamal Bouamara, Professeur yemmalen, yettwellihen ula deg yiẓeḍwan n tmetti yenyecban FB, ɣef yiswiren n tutlayt, yenna-d :

[Di tutlayin n medden akk, llan « les registres » (de la langue), llan « les styles » ; ttmeslayen fell-asen…  nekkn imazal-aɣ di teqdimin-nni kan : « awal areṭṭal », « awal amaynut », atg… Ḥanun zanun ! Uma ma yura-d umdan ɣef temsalt-a ur qqaren ara, urttnadin ara ad ɣren.]

Ad iyi-yessuref ma ur jjimiɣ ara, ma ur skasiɣ ara ; mačči d astehzi ! Maca iwellihen yelhan, tiktiwin yemmalen akked rray ussnan ẓriɣ anda llan, ṭṭafareɣ-ten… ɣas s tuffra akked tsusmi.

D askasi kan i la ttkukruɣ axaṭer ur ssineɣ ara imezdaɣ-nni n FB, ladɣa wid i d-yesrusun ismawen ur nelli d ayla-nsen yecban : Jiku Miku, AɣYul, Chikou Loulou, Taḍ Ṛuṛt, Tam aZight, Ta Ḥrurt, Ta Ṛaṭṭiwt, Am aZigh… d wiyaḍ merra. Rnu ɣef ukukru tuggdi : uggadeɣ ad iyi-xelḍen lumur, cwiṭ-nni i d-jemɛeɣ ad yennejli seg wallaɣ-iw, ad yuɣal yilem d bab n uqecṛuṛ-iw. Ɣas zzmen-iyi, babbeɣ tuzzma n yimeddukkal ; cwi tella « Tangalt », la as-sbabbayeɣ ula d nekk kran yibruyen seg teɛkemt-iw.

Di tazwara kan, « ddiɣ-as di nneqma » i umussnaw ; nudaɣ ad ɣreɣ. Mi nudaɣ ufiɣ, dɣa ɣriɣ, dacu kan s tefransit mačči s tagi-nneɣ !…ahat ur nudaɣ ara akken iwata lḥal !
Wicqa, tallit-a « ggumman » maca xedmen yakan… yimussnawen !
Ihi « les registres de la langue » -wissen ansi ara d-awin yimussnawen isem i wawal-ayellan s tefransit (?!)-ttwellihen s umata s aswir n tutlayt i la sseqdacen yimdanen deg tira neɣ deg ususru (lehdur) : d awalen, d tinfaliyin, d taseddast… neɣ d tirawalt.Ttafen-ten yimeɣriyen deg yidlisen(imi d tira kan i yi-iceɣben), mmalen-asen-d amek tella tutlayt n yiwudam akked umsawal, sani i tessaweḍ tmussni-nsendegwayen i la d-qqaren, s wacu i la t-id-qqaren d wamek i la t-id-qqaren ; d askeɛrer, d aɛekki, d asxertem, d taqbaylit timserreḥt, d tamaziɣt n Tmazɣa, d tutlayt n « laboratoire », d asmuḥyet, d tutlayt taqburt s « les archaismes », d tasuddimt n taɛrabt d tefransit, neɣ… d tin n yaya !
Ufiɣ ziɣ meqqer ccɣel ! Dɣa nniɣ i yiman-iw d « les régistres » i yellan « ɣur-sen » i d « taqbaylit timserreḥt » yellan « ɣur-neɣ » axaṭe rnekkni s teqbaylit timserreḥt i la nhedder i win meẓẓiyen akked win meqqren, i yiɛeggalen n twacult, i yimeddukkal d tmeddukkal (ladɣa), i uselmad, i unemhal… i yaya akked jeddid aɣen.

S teqbaylit timserreḥt ila nhedder ɣef tayri akked yiḥulfan, ɣef temḥeqranit, ɣe fwayen i d-yenna Rebbi akked CcixMuḥend u Lḥusin… d  Si Muḥend u Mḥend.
S teqbayli ttimserreḥt i la nettemyergam, i la nettemṣalaḥ, i la nettmeǧǧid, i la nferreḥ…i la nesmuḥyut.
Ihi s teqbaylit timserreḥt ara nesseddu tadamsa, tadawsa, tussna, amezruy d uzermezruy… d wayen akk i aɣ-yeqqnen ɣer talsa !
Ahat sɛan lḥeqq wid i d-yeqqaren d taqbaylit timserreḥt i d kullec ! Kullec ad t-id-nini s teqbaylit timserreḥt. Dɣa gezmeɣ-tt degrray, ad ttixxreɣ i teqbaylit tukrift, yennḍen ɣef yiman-is, yettwacekklen, i d-yekkan wissen ansi !…
Asmi i yi-yeḥreṣ degwawal yiwen n umeddakkel-amaru, yenna-yi-d : « Vive taqbaylit timserreḥt war iwalnuten ur nettwafham (meḥsub « les néologismes »), war « iwalqburen » yettwattun (meḥsub « les archaismes »), war… A ssaɛqa, win i d-yeffɣen seg waddaynin ad d-yeglu s tjerrumt-is, s umawal-is akked yiferdisen-nniḍen n tutlayt (meḥsub « les éléments de la langue ») d acu-tuxeṣṣar-a ! »
Cmumḥeɣ, nniɣ-as nekk urɛad d-ffiɣeɣ seg waddaynin, ttḍilliɣ-d kan seg lmedwed chaque ṣṣbeḥ !…mi d-ufiɣ yella umuckil ad uɣaleɣ !…axaṭer lecɣal-a kkan-d nnig-i, urzmireɣ i wayen ur ssineɣ, lqella n tmussni tcuba di llazuq n Dadda Meḥduq, akken i ineṭṭeḍ i yettnejbad !

Ad yeqqim waya d tikti kan !
Ur zmireɣ ad d-ini ɣugar n wayen i d-yenna CcixMuḥend :
[226] Win yessnen yerna yettcawar, winna d cci.
Win yessnen ur yettcawar, winna d nnefṣ n cci.
Win ur nessin ur nettcawar, winna d ulaci.
[227] Wi u raɣ-d-nenni ara, ura ɣ-yelzim wara.
Win i aɣ-d-yennan, ur nettwexxir ara.
Ma yella kra i yi-iɛerqen deg wayen i d-iwennet Mass Bouamara (i wumi ara ssiwḍeɣ Azul, i yimeddukkal-is isdawanen daɣen),mlem-iyi-d abrid ara aɣeɣ axaṭer aswir-iw atan kan gar « familier » akked « courant », ma fehmeɣ tabadut-a timserreḥt n « les registres » !

RamdaneAbdenbi
Amaru