Kul zzman s yirgazen-is, kul zzman s tmusniwin-is.
Deg lqern wis 19, tamurt-nneɣ tbeddel afus ; amnekcam aṭurki imud-itt i umnekcam aṛumi. Timetti, aɣref aqbayli ihmel am tqeṭεit mebla ameksa.

Deg tegnit-a id-yekker Lmuhub Uleḥbib. Yunag, yelmed, yerẓa aqerruy-is akken ad yeqqel deg lmendad i tmetti ; ad yeqqel d taεekkazt ɣef ara tesεukkez tmetti…yemmug d amusnaw n zzman-is.
Lmuhub Uleḥbib ilul aseggas 1822 deg taddart “TALA N UẒRAR”, tamanaṭ n It Wartiran. Baba-s, d win yessnen azal n leqraya, d netta i t-iceyyεen ad iɣer deg temεemmeṛin: n Iseḥnunen, n Tqaεet d ccix Aḥeddad deg Sedduq. Deg tmeεemmeṛt n ccix Aḥeddad yessεedda 07 iseggasen dinna.
Fukken 07 iseggasen-nni, yeqqel ɣer taddart-is Tala n Uẓrar, icax din, yerna yeṭfer abrid n tɣuri d tira. Din id-yennulfa “UFNIQ N CCIX LMUHUB”, deg luhi n 1852 ; llan deg-s azal walef(1000) n warraten , gar tewriqin d yidlisen.
Deg tnekra-nni n 1871, ṭṭfen-t iṛumiyen ɣer lḥebs ; cukken-t ɣur-s assaɣ ɣer ccix Aḥeddad i mi deg temεemmeṛt n Sedduq i yeɣra.
Anhewwal i tenhewwal tmurt ur t-yessufeɣ ara seg ubrid n tɣuri , tira, ajmaε n wayen yuran. Ccix Lmuhub ur yelli d amusnaw bu yiwet tmusni ; ilaq i xilla tmusniwin: amezruy, tusnakt, leḥsab, lqis, taseṭrunumit, tasekla, tamedyezt… Hesben-as azal n 23 tmusniwin i umi ilaq.
Axxam anida yella ufniq n yidlisen-is serɣen-t irumiyen deg tegrawla 54-62, deg useggas 1957. D Nna Zhira, tislit n mmi-s n mmi-s, Lmahdi, i ibubben ayen i umi tezmer seg yidlisen-nni, tessrewlen-ten, tessufeɣ-ten, temṭel-ten nnig uxxam. Tsellek-d ayen id-yeqqimen akka tura, azal n 500 warraten.
Ddeqs n yidlisen qqimen-d d inagan ɣef weyen yeṭran deg tallit-nni, yettusemma d amezruy: tanekra 1871, llaẓ n1877, aṭṭan n 1753, ajrad id-iẓdemen aseggas 1850…
Djamel Mechehed, deg tiddukla GEHIMAB*, yeqdec akken ad d-yerr azal i ufniq-a d warraten id-yeqqimen, s isaragen i yexdem, i yexeddem ama da deg tmurt, ama deg beṛṛa.

—————

*(Groupe d’Étude sur l’HIstoire des MAthématiques à Bougie médiévale)

 

IƔBULA:
1-Djamel Aissani. Les écrits de la langue Berbère de la collection de manuscrits Ulahbib. Béjaia.
2-جمال الدين مشهد، تعريف بمكتبة الشيخ المهوب أولحبيب للمخطوطات
3-Dépêche de Kabylie du 27 février 2010.