Akken ad nmeslay ɣef temsal tifelsefiyin (akken ula tid n tussna), am temsalt n tmagit, yessefk ad d-nessewjed allalen s wayes ad nani deg temsat-agi. Allalen-agi, yezmer yiwen ad ten-yerr deg yinektayen d tesnarrayt (concepts et méthodologie) ara issexdem. Anektay (d asuf n wawal inektayen) d awal yerfed takti tamatut n waddad neɣ n tigawt, yessemḥalleq-as-d akken iwata akken ad d-yesken tummast n tɣawsa neɣ n yigi. Gar yinektayen yessefken i temsalt-agi n tmagit, llan kra d igejdanen : agraw (groupe), awgid (individu), tamagit (identité), tayḍa (altérité).

Agraw, deg wayen yerzan timetti, d iwgiden (iwegdan) yeddukklen deg yidles d wazalen ; seg yiwet n tama, seddan akken tudert-nsen deg umezruy (acku, sumata, frurin-d seg yiwen n uẓar), seg tama nniḍen saramen (ttnadin, kkaten) ad tt-seddun lwaḥid deg yimal diɣen (acku ḥesben iman-nsen d agraw-nni s timmad-is). D tafrit-agi i ten-yerran ad ilin amzun d yiwet n tfekka tanmettit.
Awgid (asget : iwgiden neɣ iwegdan) d amdan, akken tebɣu tili tilin-ines (d argaz neɣ d tameṭṭut, meẓẓi neɣ meqqer, atg.), yettḥulfu iman-is d aεeggal deg ugraw-is anmettan (groupe social); yekker-d deg-s, yettidir deg yidles-is ; sumata, yerfed tamagit tadelsant (identité culturelle) n ugraw-is.
Tamagit d ayen i as-yettakken udem i tɣawsa ; d ayen i tt-yettarran/tt-yerran d nettat mačči d tayeḍ. Akken ula d awgid neɣ d agraw. Di tilawt, tamagit, ur tettili ma ulac tayḍa (ayen i d-yettakken udem i tmagit n Wayeḍ. Di tfelseft, am di tmusniwin n wales sumata, assaɣen gar « Nekk » d « Wayeḍ », ur nezmir ad ten-nwali akken iwulem ma ur mqabalent tmagit d tayḍa, acku yal yiwet deg-sent tettili s tayeḍ.
D acu-t Nekk ? Nekk d Nekk (akken i d-ufiɣ iman-iw d nekk segmi ḥusseɣ/walaɣ/faqeɣ d nekk). Diɣen, Nekk am Wayeḍ (ula d netta ɣur yiman-is d « Nekk« ). Akken ur yessefk ad nettu : Nekk d Nekk s Wayeḍ (Nekk rnu-as ayen i d-uwiɣ seg Wiyeḍ).
Anwa-t/d acu-t Wayeḍ ? Wayeḍ mačči d Nekk (Wayeḍ d amdan nniḍen, (akken i d-yufa iman-is d netta segmi iḥuss/iwala/ifaq s yiman-is d netta). Diɣen, Wayeḍ am Nekk (acku Nekk diɣen d Wayeḍ n Wayeḍ). Ur yessefk diɣen ad nettu : Wayed irennu-as Nekk, akken i as-rennuɣ nekk diɣen. Wayeḍ yettbeddil-iyi mi ara ttnerniɣ. Nekk, ttbeddileɣ Wayeḍ mi ara yettnerni.
Tamsalt n tilin n Nekk d Wayeḍ d tamsalt n umezruy d tmetti d tsertit. D acu i tennam(t)

——————————-
* Awgid, mačči « awdeg » akken i t-id-uriɣ tikkelt yezrin deg « Anu n wawal » ; d leɣlaḍ i ɣelḍeɣ di tura. Awal-agi, yezmer ad t-yaf yiwen s talɣa « uggid».
Ilmend n lebni n tesniremt, yif-it ma nerra-d talɣa yemmden n uẓar WGD. Aẓar-agi, yella di tmaziɣt n Libya (Ɣadames) d tmaziɣt n Lmaruk.

 

Muḥend Akli Salḥi