Unag ay akud tuγaleḍ-d! Mi d-nemmekta s wul aḥulfayan amezrayan ismektiyen-nni n yixeddamen n lmina n tmeẓrit, di Bgayet, asmi tella tmurt ddaw ufus afṛansis, yettengugay umezruy. D lmina n tmeγnest, d lmina n tegrawla yezwaren ṭṛad, d lmina n yibabaten-nneγ, d lmina n at yemmel. U dγa d ayen i s-yenna unelmad asdawan Maziγ i uḍeggal-is, dda Zemni: Tebdim lgirra n ussended n 1953 uqbel tin 1954 n Lezzayer mgal Fṛansa.

Teqqimem 09 n wayyuren ur texdimem, llaẓ ddel lemḥani deg wakken γer taggara n umennuγ tewwim urfan n tudert, izerfan-nwen, izerfan-nneγ. Meqqer ugar umezruy n lmina n tmeẓrit: La γ-d-ttmeslayen γef yizerfan n yixeddamen, ziγ da γer γur-neγ i d-fṛurxen deg Tefriqt Ugafa, di tmurt n Leqbayel. Deg ddel d leḥqer yellan, kkren-d am yiwen yixeddamen n tmurt mgal anagraw amhersan afṛansis, mgal lbaṭel aṛumi akken ad d-rren azref d yiseγ i tmeddurt-nsen, i tudert-nsen. Awal yedda d wakal, yemγuγed usteqsi, yennerna uciweṛ, ixeddamen am yiḍudan ufus; msegzan, msefhamen γef wass is ara yebdu umennuγ n usirem. D ass n 26 γuct 1953 i d ass n tcemlit n ussended amezrayan n at yemmel: Axeddim yeḥbes, lmina tettwasekkeṛ, kullec isekkeṛ. Ixeddamen fran-tt deg wallaγen-nsen, tuγalin γer deffir ulac. Seg wakud aqbur neγ si zzman aqdim i terfed tmurt aqerruy-is di tmazγa-ines. Гas ur telli taluft i tt-izeglen, aneḍruy ibubb wayeḍ, lḥif tiggujelt zgan d inebgiwen-is maca ikufan n truggza d yirden n tegrawla tettsummut-iten d adrar n tmussni, d idles n tigzi. Tidi n uxeddam ur tṛuḥ sani, tinzert ur d awezγi ad teγli. Tarwa n yemma Timeẓrit iqublen s tiṭ wletma-s tabezṭuḥt Guraya, tbedd s wul d yiγil γer tama n umussu n yixeddamen-is. D ussan, d tisemhuyin, d ayyuren i yeddan deg tikli n umennuγ. Yal aεeggal n taddart yeẓra iman-is wa-t-ilan, yuγ tagmat d timdukkelt, aẓar d asmekti… tidi tayemmelt tecfa γef waṭṭan-is. Seg γuct 1953, tikliwin d tesbaniyin uγent d afud d twizi di tal taddart n udrar ayemmel. Ladγa d tijemmuyaε n tudrin i d-yellan zgant γer yidis n yixeddamen ibabaten i d-yeffγen s teγzi d tehri akken ad ilint di tlemmast n wul n “Tikli n llaẓ” n yiḍ n 29 d 30 yebrir 1954. Tiwaculin akk myuṭṭafent afus; ur yelli yilem ur neččuṛ. Tikli n yiḍ telḥa alma d Sidi Σic anda tufa iberdan d iberdan-is…yal lεeṛc i s-d-yezzin yerna-yas-d afud.

Azal n 700 n yixeddamen n umussu-ya n lmina n Tmeẓrit i ileqqmen ixulaf, isegman n tlelli. Zegren amdun n tebrek, rran yal iγẓer d tigzirt n uzref d ṣṣwab. Tikti tedda d tikli-s. Azal n 500 n yiterrasen, d ifellaḥen, d iẓawaliyen d wiyaḍ i d-yernan ssimeγren agraw n tikli n 700 n yixeddamen-a, ddan d tnekra n 1953: D tadukli n tudrin. Yettwazuzzer wawal, isalli n taluft n tmeẓrit yewweḍ akk tamiwin n Lezzayer tafṛansist.

Yuγal-d usiwel, yefti d anza d tiγri di Bgayet tamanaγt tamezrayant n tussna n tmazγa i wakken ad yefk afus n tallelt i wayetma-s, i yimesdurar n At Yemmel. Ass yuγal d tasemhuyt, tasemhuyt ččan-tt wayyuren d aseggas; imḍebbren n lmina n usirem ṭefṛen lğeṛṛa n uzref almi d amnaṛ, yekcem wawal gar wallaγ d wul, izerfan tecruruden-d γer taddart.  Axeddam d bab n umezdaγ, anwa ara yeğğen tacriḥt-is! Tidiwin d imal-nneγ, d azekka-nneγ. Ttwassendant tfeqlujin, iγi-nneγ d ikil d adγes, d tumert n lwacul, d tifrat i d-yettbinen. Akken yedda umennuγ yuγen iγil d uxemmem, imesbaniyen iyemmlen nfan iḍes-nsen, rran llaẓ d ṛewwu-nsen, taqbaylit nnig-sen, ddmen awal d agellid γer tama n yixeddamen. U dγa, terza-d tziri deg wass, azref d azref nemyager-it, ṣṣwab d mmi-s n taddart, taqcict aqcic, tiyemmatin ibabaten, d tumert n yiẓawaliyen, d nnhati, d asgunfu d tanaya: Terra-d tmeẓrit awal γer wakal, tewwi-d izerfan-is deg 04 mayyu 1954. Assunded n γuct 1953 n lmina n tmeẓrit d amezruy meqqren n tmurt, n tefriqt akked umaḍal akken ma yella. Tidi n uxeddam d tudert, d timeγnest, d azref, d akal, d awal, d awal alsan ‶

 

Moh Laid Deflaoui