Amek ara nemsefham ? D asteqsi ur nesεi anamek deg tegnatin ideg yal yiwen seg wid yekkren i kra temsalt, yeqqar kan : « Ad k-in-sfehmeɣ ». Asteqsi yesεan azal d wa : amek ara nettmeslay gar-aneɣ (nettemjadal) ? Mi ara nettmeslay, ad k-in-ttḥessiseɣ, ttḥessis-iyi-d ; sell-iyi-d, ad k-in-selleɣ ; ad ttarraɣ ddeh-iw ɣer wayen i yi-d-teqqareḍ d wamek i t-id-teqqareḍ, ttarra-d ddehn-ik ɣer wayen i d-qqareɣ d wamek i t-id-qqareɣ.

Mi nesla wa i wa, neẓra d acu i d-yenna wa, d acu i d-yenna wa ; nefhem amek t-id-yenna yal yiwen deg-neɣ ; negza iswi n yal yiwen deg-neɣ, imir, imir-nni kan, nezmer, yal yiwen iman-is, yal yiwen d yiman-is, ad nennejmeε akken ad tt-nefru d yiman-nneɣ (yal yiwen iman-is, yal yiwen d yiman-is).
Ulayɣer ad inadi yiwen deg-neɣ anwa i yernan wayeḍ. Ulayɣer taɣennant itettlen lḥeqq. Ulayɣer rregmat yesluɣuyen tezdeg n tekti. Ulayɣer aɣunzu ibeṭṭun d usefreɣ yettrebbin tuḥsifin.
Ma ur nemsefham ara, ma yal yiwen deg-neɣ yumen s tmuɣli-s, ma ṛṛay iban-as-d i bab-is yebded ɣef wayen iṣeḥḥan, yuwi-d fell-aneɣ di sin, ad as-nbeddel i uskasi (débat) tikli. Snat n tifrat, nezmer ad tent-neḍfer ; yiwet deffir tayeḍ neɣ di snat ɣef ubrid. Tamezwarut, yal yiwen ad yeεreḍ ad d-yaf ayen yesdukklen timuɣliwin-nneɣ. Iswi n wayagi d aḥeṣṣen (focalisation) ɣef wayen i tent-yessemgerden. Ad yifsus imir uskasi. Tis snat, yal yiwen deg-neɣ ad iwet ad d-yesken amek i txuss (neɣ amek i tezleg) tmuɣli n wayeḍ. Ma yerna yemla-as amek ara telhu mi ara tt-yebnu akken nniḍen, ulac am wakken.
Ma, s wannect-a akk, ur nessaweḍ ad nemsefham, ur yeqris uyeddid ur nɣilen waman, neḥsa s tmuɣli n yal yiwen deg-neɣ, yerna neẓra amek i tebna yal yiwet deg-sent, akken nessen ɣef wacu i reṣṣant, neẓra diɣen d acu i tent-yesdukklen d wacu i tent-yebḍan. Annect-a akk, d abaɣur i yal yiwen deg-neɣ. Annect-a akk, d asebded n leqder gar-aneɣ. Annect-a akk, d lebni n yidles yessufuɣen (culture positive). Awi-d kan ad nekkes : « ruḥ steqsi tuɣaleḍ-d », « ad d-yaweḍ wass ideg ad iyi-tefkeḍ lḥeqq », « aḥeqq nekk », « kečč, ceggεen-k-id ». Tinfayin am tigi, akken sebbkent askasi i sedrasent idles. Tinfaliyin am tigi imessel-itent waddud anibaw (posture négative).
Tin yernan ɣer-sent, tezga ɣas tettwanna dagi d taneggarut, d awal-nni « wagi d ṛṛay-iw (kan) ». Ulac win ur neẓri : « ṛṛay n bab-is », ɣas akken, tuget n yimdanen, awal sin ad as-tesleḍ yeqqar : »wagi d ṛṛay-iw ». Ma ur yelli d bab n tmussni di temsalt, ma ur d-isemḥalleq i usentel ama s ujerreb i ijerreb ama s usekcem i yessekcem iman-is di temsalt, ɣef wacu ara yessebded ṛṛay-is? Tin ɣer-s : amek ara as-yefk wul-is ad d-yini awal ɣef usentel ya yexḍa-t, ya yebεed fell-as, ya ur as-yessin maḍi ? Ṛṛay d tamuɣli yebnan ɣef wannuy d usefruri ara iwehhi bab-is ilmend n yimenzayen igejdanen n uskasi d waddud (posture) i d-tettḥettim temsalt n uskasi akked wid ittekkin deg-s. Mačči d « ṛṛay kan ».
Neɣ d acu i tenniḍ ?

Muḥend Akli Salḥi