D lḥif n tsusmi i d tibuγar n tmussni; d ayen iγef ur nebni i γ-yettarran d iseflan. Ah lemmer lxaṭer d lebγi! Ngezzer deg talsa -tγunza-tt tarwa-s- amzun ur tt-nessin. Terfa fell-aneγ, neffeγ tilisa-s, mi jlant jellunt waṭas n tutlayin deg umaḍal,deg umaḍal-a aṛehbani. Tutlayin akk kifkif-itent; ula d iγersiwen, yal yiwen s tmeslayt-is…iles d iles. Ihi,tifsutin-iw,ad asent-rreγ tamayt s tira-nneγ di ″Tangalt″ s tukkist-nniḍen deg wungal-iw yeqqimen kan deg ukufi-s:    

″D iminigen, ula d asmi llan di tmurt kifkif. D awezγi ad ttun tudrin-nsen γas yeṛṛez lemri n yiḍelli-nsen, maca teẓẓun tifyar n usirem teddem tigawt,ḥṣan s lğedra ireṣṣan yettṛajun tuγalin-nsen. Yemmel,Ukyis d Sirem, d imdukkal d atmaten, d arraw n taddart, aṭas-aya ur myeẓren γas ulamma εecrin n yiseggasen-aya segmi llan di Marikan Ugafa, di Kanada. Ay uccen qaṭeε taγaṭ di tmura-ya yettazzalen iwakken ad azzlent, yesazzalen ula d asgunfu-nsent.  Seg tallit-nni n tefsut taberkant 2001 n tmurt n leqbayel i yunagen. Lefwaṛ n tmurt yeṭṭafar-iten, taqbaylit d ṛṛuḥ-nsen! Nessutur nessutur,la nessutur almi yeεya usuter deg usuter-nneγ. Amek akka? Acuγer? I melmi,γer melmi aya? D isteqsiyen-a iγef ttemsefqaεen uciweṛ d uwelleh.

Nemyussan,maca ilaq ad nemyussan s teqbaylit i nessen akin i tmussni, γer da γer yidles-nni-nneγ, γer tγerma-nni-nneγ. Mi ara ad nessiwel s teqbaylit neγ mi ara ad nessiwel i tmaziγt…ad d-naf ulac tameẓla gar teqbaylit d tmaziγt: D yiwet n twacult, d yiwen umaḍal amaziγ; ad as-nbeddel abeḥri i tmuγli n tikli, ad nxemmem i nekni, aṭas i nesserwet εebban wiyeḍ.

Awi-d kan ma llan ugten yilemẓiyen-nneγ isdawanen yessimγuren tal tamuγli yemgaraden deg uxemmem ussnan asnagrayan, ara iγellten ayen i d-nejna jnan-aγ-t-id imezwura: Mouloud Mammeri yessaγ-aγ-d tafat is ara nwali γer zdat deg tal taγult n tudert tutlayant, yeslul-aγ-d tajeṛṛumt tamezwarut n tmaziγt deg useggas 1976, Ammar Negadi neγ Ammar Acawi yekcem s yifeṭṭiwej ussnan deg tegnawt-nneγ, yesnulfa-yaγ-d taswast tamaziγt (calendrier berbère) tamezwarut deg useggas n 1980 ; Kamal Bouamara, yerra-yaγ-d adrar d luḍa, yeslul-aγ-d agerruj wayeḍ, asegzawal ″Issin″, taqbaylit s teqbaylit di 2010, u yerna-yas-d gma-s ‶Issin wis-sin‶ deg useggas n 2017. Yennerna utemmu-nneγ, ṭṭuqten yimnayen-nneγ n tira d tussna: Ugten wat tigawt yefkan isem i tilawt.

Ur tufiḍ d acu-t umenγi zdat n umennuγ! Asafu n teqbaylit ddmen-t ad t-ddmen warrac-nneγ. Tidet tedda d waḍu n tmeγnest. Ldint tesdawiyin n tmaziγt deg tazwara-nni n yiseggasen n 1990 di Tmurt: Di Tizi wezzu, di Bgayet, di Tubiret, lḥu alma d Tabatent tacawit…ḥedru-ten-id yibeḥriyen n tesdawiyin n yimaziγen n wadda, n unẓul, di tniri. Iminigen-nneγ ẓran ansi d-kkan, γran akk imezruyen n tmazγa i sen-yefkan isem d tbadut i umaḍal i γ-d-yennulfan tura. Ula d tagelda n ṛṛuman teγli; wiss yennan igrikiyen ad ssutren tallelt γur iṛumiyen ″Tuṛuft″ mi dγa lḥif adamsan yerza γur-sen. Maca γer yimal, mi ara fsint akk tkerrusin, Tafriqt ad d-tali s tbuγar-is, ad tt-seddun wid tessen, ifriqiyen-is. Ula d timnigit ̏diaspora‶ taqbaylit d awezγi ad teğğ tuddar-is.Yal ales yeddem-it uzref-is di tlalit-is, yuklal-it umur-is di ddunit-a. Iwumi-tent lgirrat n tedrimin tisertanin deg wulawen n tegrawliwin tilsanin? Amek i d-tegra tsekla tamedyazant d tagujilt? Amek i d-yeqqim umezgun d iḥizi? D acu-t weqbayli war aqbayli-nniḍen? D acu-t weqbayli ma ur yelli d amaziγ? Iwumi-tt tmeslayt ur nessin tira-s? Iwumi-yaγ akk-ya asmi ara teggugem talsa…″

Moh Laid Deflaoui