Deg lekwaɣeṭ, tamnaṭ-a tres: Beni Ouartilane (It Wertilan) ; deg yidlisen d yiɣmisen, uran Beni Ourtilane, yella wanida tres: It Wertiran, At Wertilan, Ait Wertilan. Maca, imezdaɣ-is, imezdaɣ n temnaṭin i as-d-yezzin, ɣɣaren akk: It Wertiran.
Xilla yid-neɣ i iεelmen belli imaziɣen n Rrif(tamurt n Lmeṛṛuk), imesli [L] neṭṭqen-t [R]. Amedya: [awal] s teqbaylit = [awar] s trifit, [ul] s teqbaylit = [ur] s trifit…
D aya ara aɣ-yawin ɣer usteqsi-ayi: wissen ma yella wassaɣ gar [L] n It [WertiLan] d [R] n It [WertiRan]?…
It Wertiran neɣ It Wertilan?…
Ɛlaḥsab Moulud Gaid, id yuran neɣ id-yuwin seg wayen yura Ibn Khaldoun, It Wertiran kkan-d seg iKutamen(koutama). Ikutamen-a frurin-d seg-sen sin leεrac: It Ɛellawa(Ouled Allaoua) d It Yusef(Ouled Youcef), akken yura deg udlis-is, “les Beni Yaala”.
It Ɛellawa zedɣen tama n Temsilt(Msila), It Yusef deg tama ufella.
It Yusef-a ferqen ɣef: Muḥammed n It Yusef, Mehdi n It Yusef, Brahem n It Yusef d Iεzizen.
Arraw n Muḥammed n It Yusef, neɣ widak id-yefrurin seg-sen, msefraqen, kul yiwen yefka isem-is i umkan deg i yezdeɣ, seg Ṣummam alama d Agergur. Gar-asen Isedduqen d It Wertiran id-yefrurin seg Sedduq, Isedduqen ṭṭfen amkan i umi semman Sedduq, It Wertiran ṭṭfen amkan i umi semman It Wertiran.
Ayen id-yenna Mouloud Gaid yeṭra deg lqern wiss 11 ; ttsemma tamnaṭ-a teεmer seg lqern wis 11 ɣer da. I uqbel lqern wis 11 ur tettwazeɣ ara?
Ma nṭal ɣer yidigan d wayen ffren, ad naf akal yettmeslay. Deg deqqs imukan d yixerban, yella lateṛ n tudert n umdan deg zik n zik! Am tamesgida n Ulegraj i yellan deg ubrid yettawin ɣer Sṭif, 07 km ɣef tlemmast n It Wertiran ; Tiɣermin, i yellan gar taɣiwant n It Cbana, It Muḥli d Busellam ; Aguf i yellan meḥsub deg yixef n udrar. Imukan-a sbanayen-d lateṛ n tudert uqbel ad d-kecmen waεraben. Mebla ma nettu ayen id-yenna Adrien BERBRUGGER deg udlis-is “Les romains en Kabylie”, ɣef lateṛ n tudert n umdan deg taddart “Lqaε n Uẓru”.
Deg tjumaε, deg timliliyin tidelsanin, deg radyuat, taswiεt alama yella-d umeslay ɣef yisem-a: inisi id-yekka, aẓar-is, d acu i d lmeεna-s…
Widak id-yettmeslayen ɣef usentel-a, llan kra tteqqnen-t ɣer yisem n umadan: “Wertilan”, argaz amezwaru i izedɣen tamanaṭ-a, akken yenna Mouloud Gaid. Llan widak id-yefkan anamek ur yelli am umezwaru.
I mi leɣwabi n tama-ayi, zik llant εemrent s luḥuc: izmawen, iɣilasen… -deg yiwet lɣaba gar It Wartiran d It Yaεla, yella yiwen umkan isem-is: “Lɣar n Uɣilas”. Ihi, isem n temnaṭ-a qqnen-t ɣer wakal d uɣersiw. Qqaren-d isem-is: URTI-n-y-IRAN, ayen i aɣ-d-yefkan: It=Imezdaɣ, Urti= Aḥriq, IRAN(asget n AR=IZEM)= IZMAWEN. It Urtiran deg ususru yettaqqal It Wertiran.
Elhadi Bella
——————-
Iɣbula
-Les Beni-Yala, Mouloud Gaid. O.P.U, 1990.
-Les Romains de Kabylie, Andrien Berbrugger. Belles-Lettres, 1912